شروع آموزش استفاده از توالت به کودکان
بیشتر والدین مشتاقانه منتظر یاد دادن استفاده از توالت به عنوان نقطهٔ عطفی در رشد فرزندشان هستند، حتی اگر فقط به خاطر این باشد که از عوض کردن پوشک خلاص شوند. اما چه تعداد از والدین برای آموزش درست استفاده از دستشویی به کودکشان و مدت زمان لازم برای این کار آمادگی دارند؟ بعضی از بچهها طی چند روز این کار را یاد میگیرند، اما برای برخی دیگر چند ماه یا بیشتر طول میکشد. اگر قبل از شروع کار، اصول مهم این آموزش را بدانید، شما و کودکتان شانس موفقیت بیشتری در این زمینه دارید. در این مطلب با مراحل اصلی آموزش دستشویی رفتن کودکان آشنا شوید.
آمادگی خود و کودکتان را بسنجید
کودکان وقتی حدود یک سال دارند، کمکم میتوانند تشخیص دهند که روده یا مثانهشان پر است. برخی از آنها از همان ۱۸ ماهگی آمادگی شروع این آموزش را دارند، درحالیکه برخی دیگر تا سه سالگی هم علاقهای به شروع آن ندارند.
بسیاری از والدین آموزش فرزندشان را از حدود دو سال و نیم شروع میکنند. از آنجا که زمان علاقهمند شدن کودکان به آموزش استفاده از توالت بسیار متفاوت است، گوش به زنگ علائم آمادگی فرزندتان برای شروع این آموزش باشید. مثلاً، آیا او میتواند دستورالعملهای ساده را دنبال کند؟ آیا میتواند راه برود و بنشیند؟ آیا میتواند شلوارش را پایین و مجدداً بالا بکشد؟
سعی کنید او را تحت فشار قرار ندهید، چون اگر آماده نباشد، اجبار شما فقط نتیجهٔ عکس خواهد داشت. انتظار هم نداشته باشید که فرزند خردسالتان این مهارت را طبق همان جدول زمانی فرزند بزرگترتان یاد بگیرد. به عنوان مثال، پسرها معمولاً استفاده از توالت را کمی آهستهتر از دخترها یاد میگیرند، درحالیکه فرزند دوم و بعدی نیز ممکن است با سرعت بیشتری نسبت به فرزندان اول دستشویی رفتن را بیاموزند.
همچنین چالشها و موارد جدید دیگری را که کودک نوپایتان در حال حاضر با آنها روبهروست در نظر داشته باشید. اگر او هر گونه آشفتگی یا تغییر مهمی، مانند رفتن به یک مهدکودک جدید، پرستار جدید یا آمدن خواهر و برادر جدید را تجربه میکند، احتمالاً فرایند آموزش استفاده از توالت مختل میشود. پس سعی کنید تا وقتی همه چیز آرامتر شود، دست نگه دارید.
همین مسئله برای شما نیز صدق میکند. مثلاً، اگر در حال تعمیر خانهٔ خود هستید، به تازگی شغل جدیدی را شروع کردهاید یا به خاطر بارداری تهوع صبحگاهی را تجربه میکنید، احتمالاً زمان مناسبی نیست که سعی کنید استفاده از توالت را به فرزندتان آموزش دهید؛ چند هفته یا چند ماه صبر کنید تا فشارهای دیگر کاهش یابد.
طوری برنامهریزی کنید که شروع آموزش استفاده از توالت در زمانی باشد که شما یا مراقبان اصلی فرزندتان قادر به وقت گذاشتن، صبوری و افزودن کمی شوخی و شادی به این فرایند باشید. همچنین آمادگی داشته باشید، چون ممکن است این آموزش چند ماه طول بکشد.
تجهیزات اولیهٔ دستشویی کودک بخرید
اگر سرویس بهداشتی شما ایرانی است، میتوانید یک لگن کوچک سایز کودکتان و بر اساس سن او بخرید یا یک توالت مخصوص کودک که این روزها در انواع بسیار متنوع موجود است. اگر سرویس بهداشتی فرنگی دارید میتوانید یک تبدیل مخصوص کودکان که تبدیل توالت کودک نام دارد و به توالت فرنگی معمولی وصل میشود بخرید، اما گاهی کودکان ممکن است همان لگن توالت کوچک را ترجیح دهند.
این ابزارها باعث میشوند که کودکان هنگام استفاده از توالت بزرگسالان کمتر اضطراب داشته باشند، چون بعضی بچهها از افتادن داخل آن میترسند و برخی دیگر هم ممکن است از صدای سیفون وحشتزده شوند.
قبل از رفتن به خرید نیز تحقیق کنید که چه وسایلی برای کودکتان بهتر است، سپس از او بخواهید که در انتخاب رنگ لگن مناسب به شما کمک کند. وقتی به خانه رسیدید، مثلاً اسمش را روی آن بنویسید و تشویقش کنید تا کمی با آن آشنا شود.
اگر میخواهید برای مثلاً پسرتان یک لگن بخرید، نوعی را بخرید که محافظ ادرار قابل جدا شدن داشته باشد یا کلاً بدون محافظ باشد. هرچند با این کار شاید لازم شود که ادرار پاشیدهشدهٔ بیشتری را به اطراف پاک کنید، اما دیگر محافظها که معمولاً هنگام نشستن کودک میتواند آلت تناسلی پسرها را خراش میدهند وجود ندارد، چون هر مانعی میتواند او را از روند آموزش دلسرد کند.
اگر از تبدیل توالت استفاده میکنید، مطمئن شوید که راحت و ایمن است و یک چهارپایهٔ متناسب با ارتفاع آن نیز خریداری کنید. کودک شما به چهارپایه نیاز دارد تا سریع و آسان روی توالت بنشید و از آن پایین بیاید. همچنین هنگام نشستن بتواند پاهای خود را به جایی استوار کند.
یک روال روتین ایجاد کنید
یک بار در روز، مثلاً بعد از صبحانه، قبل از حمام یا هر زمان دیگری که احتمال دارد نیاز به دفع مدفوع داشته باشد، کودک خود را با لباس کامل روی توالت جدیدش یا لگن بنشانید. این کار به او کمک میکند به آن عادت کند و آن را به عنوان بخشی از برنامهٔ روزمرهٔ خود بپذیرد. اگر به جایی میروید که در نزدیکی آن دستشویی وجود ندارد هم میتوانید یک لگن قابل حمل زاپاس یا همان لگن کودک خود را به بیرون خانه و هر کجا که لازم است ببرید.
وقتی کودک به این روال روتین عادت کرد، او را بدون شلوار روی توالت بنشانید. باز هم به کودک فرصت بدهید که به حس نشستن روی آن عادت کند. در این مرحله میتوانید به او بگویید که پایین کشیدن شلوار قبل از استفاده از توالت کاری بزرگسالانه است و کاری است که مامان، بابا، خواهر یا برادر بزرگترش هر روز انجام میدهند.
اگر نشستن روی لگن با لباس یا بدون لباس برای کودکتان ناراحتکننده است، او را برای انجام آن تحت فشار نگذارید. هرگز کودک را با اعمال زور وادار به نشستن یا ماندن روی لگن یا دستشویی نکنید، به خصوص اگر ترسیده به نظر میرسد. در این حال بهتر است قبل از اینکه دوباره امتحان کنید، چند هفته این کار را کنار بگذارید. بعد اگر او حاضر به نشستن روی آن شد، میفهمید که به اندازهای با آن راحت هست که بتوانید روند آموزش را ادامه دهید.
به صورت عملی نمایش دهید
کودکان با تقلید یاد میگیرند و تماشای استفاده از توالت روشی طبیعی برای فهمیدن معنا و کاربرد استفاده از توالت است. اگر فرزندتان پسر است، خیلی راحتترید اگر ابتدا ادرار کردن در حالت نشسته را به او یاد دهید. وقتی این مهارت را به دست آورد، اشکالی ندارد اگر پدر یا برادر بزرگتر خود را در حین دفع ادرار در حالت ایستاده دید، چون او قطعاً آن را خیلی زود یاد میگیرد. نگاه کردن کودک هم به این معنا نیست که او جزئیات را ببیند یا باعث ایجاد هر نوع شک و تردید یا ترس در شما برای دیدن اندام خصوصیتان توسط کودک شود. منظور از نگاه کردن کودک، ایجاد دیدی کلی از روند دستشویی رفتن است، پس سعی کنید به این اتفاق به شکلی منطقی و با دید والدینی آگاه نگاه کنید و درگیری فکری غیرضروری برای خودتان ایجاد نکنید.
وقتی استفاده از توالت را به فرزندتان یاد میدهید، صحبت کردن در مورد اینکه چطور میفهمید وقت دستشویی رفتن شماست، مفید خواهد بود. سپس وقتی دارید از توالت استفاده میکنید، آنچه را اتفاق میافتد توضیح دهید و بعد به او اجازه دهید داخل توالت را نگاه کند. همچنین به او نشان دهید که چگونه خود را با دستمال توالت خشک میکنید، لباس زیرتان را بالا میکشید، سیفون توالت را میکشید و دستهای خود را میشویید.
اگرچه باید مدتی به فرزندتان در انجام این کارها، به ویژه تمیز کردن با دستمال بعد از شستن خودش کمک کنید، اما دیدن شما و شنیدن توضیحات شما در حین انجام آن، به او کمک میکند تا به کل این فرایند عادت کند. اگر فرزندتان دختر است، به او کمک کنید دستمال را از سمت جلو به عقب بکشد، به ویژه بعد از مدفوع کردن تا خطر عفونت مجاری ادراری را به حداقل برسانید.
اگر فرزندتان خواهر و برادر بزرگتری دارد که استفاده از توالت را یاد گرفتهاند، میتوانید آنها را نیز تا حدی وقت رفتن به دستشویی به کودکتان نشان دهید. دیدن همسن و سالها در حین استفاده از مهارتهایی که او در تلاش برای یادگیری آنهاست، برای کودکتان مفید خواهد بود.
فرایند استفاده از توالت را توضیح دهید
ارتباط بین نیاز به مدفوع کردن و توالت را به کودک خود نشان دهید. دفعهٔ بعد که در پوشکش مدفوع کرد، او را به توالت ببرید، جایی بنشانید و پوشک را داخل توالت خالی کنید. اگر میخواهد، بگذارید او سیفون را بکشد تا بتواند ناپدید شدن مدفوعش را ببیند ولی اگر میترسد او را مجبور به این کار نکنید.
همچنین میتوانید چند کتاب تصویری یا ویدیو در زمینه آموزش استفاده از توالت ببینید. نگه داشتن کتابی با این موضوع در دستشویی، یا پوستر یا کتاب تصاویر متحرکی که مراحل استفاده از توالت را به شکل متحرک نشان میدهد، میتواند به فرزندتان کمک کند تا این اطلاعات جدید را کاملاً درک کند و با فرایند آن آشنا شود.
عادت دستشویی رفتن را تشویق کنید
کودک را تشویق کنید هر وقت احساس نیاز به دستشویی رفتن داشت، روی لگنش بنشیند. اگر برای رسیدن به آنجا و درآوردن پوشک خود به کمک نیاز دارد، اطمینان حاصل کنید که میداند هر موقع از شما بخواهد هیچ ایرادی ندارد.
اگر میتوانید، به او اجازه دهید گاهی اوقات بدون شلوار و پوشک و در جایی که لگنش نزدیک است، بدود و بازی کند. هرچه کودمتان اوقات بیشتری را بدون پوشک بگذراند، سریعتر یاد میگیرد، هرچند شما احتمالاً مجبور خواهید بود خرابکاریهای بیشتری را تمیز کنید. به او بگویید هر وقت بخواهد میتواند از لگن استفاده کند و گاهی به او یادآوری کنید که اگر نیاز دارد لگنش آنجاست.
گاهی اوقات بچهها به اندازهٔ کافی روی لگن نمینشینند تا آسوده شوند و بتوانند چیزی را دفع کنند، پس با آرامش کودک را تشویق کنید حداقل برای یک یا دو دقیقه روی لگن بماند. اگر شما کنارش بمانید و با او صحبت کنید یا کتابی برایش بخوانید، احتمال بیشتری برای نشستن دارد.
هر وقت کودک با موفقیت از توالت استفاده میکند، او را غرق تعریف و تمجید کنید و به این شکل از انگیزش مثبت برای یادگیری این مهارت استفاده کنید. احتمالاً او باز هم گاهی خود را کثیف خواهد کرد اما کمکم درک میکند که ریختن چیزی در لگن یک کار درست و مهارت است.
فقط سعی کنیم از هر بار دستشویی رفتن بچهها مسئلهٔ بزرگی نسازیم، وگرنه ممکن است کودکانمان مضطرب و دستپاچه شوند و همه چیز کندتر پیش برود.
چند شورت آموزشی بخرید
پس از شروع آموزش، خرید و استفاده از شورت آموزشی یا شورت تمرینی برای دستشویی کردن کودکان را نیز در نظر قرار دهید. شورتهای آموزشی دارای یک لایهٔ داخلی ضدحساسیت است که قابل جدا شدن و شستوشوست و ساختار پرزیشکل آن قدرت جذب بالایی دارد و مانع از نشت ادرار و مدفوع کودک به بیرون میشود. این شورتها شبیه پوشکهای شورتی هستند که چسب ندارند و به راحتی بالا و پایین کشیده میشوند. شورتهای آموزشی همچنین به کودک کمک میکند تا به تنهایی لباسش را برای دستشویی کردن پایین بیاورد که مرحلهٔ مهمی در یادگیری کامل استفاده از توالت است.
اگرچه استفاده از شورت آموزشی، به اندازهٔ پوشک شورتی بیدردسر و راحت نیست، اما بسیاری از والدین معتقدند بهتر جواب میدهد، چون وقتی کودک در آنها ادرار یا مدفوع میکند، واقعاً آن را حس میکند. هر کدام از این گزینهها را که انتخاب میکنید، آن را به تدریج به کودک معرفی کنید؛ مثلاً هر بار فقط برای چند ساعت و فعلاً شبها از همان پوشک معمولی و همیشگیاش استفاده کنید.
وقتی فرزندتان به طور مداوم هنگام نیاز به دستشویی کردن و به دنبال لگنش گشت، وقت آن است که خرید و استفاده از لباس زیر معمولی «بچههای بزرگتر» را شروع کنید. همچنین بسیاری از مادران و پدران میگویند لباس زیری که عکس یک شخصیت محبوب کارتونی روی آن است، بچهها را ترغیب و تشویق به خیس نکردن آن و استفاده از توالت به جای دستشویی کردن توی خودشان میکند.
پسرفتها را با مهربانی مدیریت کنید
آموزش استفاده از توالت میتواند برای والدین و فرزندان دشوار باشد. به خاطر داشته باشید که پسرفت موقت، کاملاً طبیعی است و تقریباً همهٔ کودکان قبل از اینکه بتوانند در تمام طول روز خشک بماند، بارها خودشان را کثیف خواهند کرد.
این اتفاقات به معنای ناموفق بودن شما نیست، پس وقتی این اتفاق میافتد عصبانی نشوید یا فرزندتان را تنبیه نکنید، زیرا در هر حال، مدت کوتاهی است که رشد عضلات کودکتان به او این امکان را داده که مثانه و رودهٔ خود بسته نگه دارد و او همچنان در حال یادگیری این اتفاق جدید است که چرا استفاده از توالت مهم است، پس یادمان باشد که تسلط روی این مهارت و فرایند زمان میبرد!
شما برای کمک میتوانید با پوشاندن لباسهایی که به راحتی قابل درآوردن است، احتمال اینکه کودکتان خود را کثیف کند، کاهش دهید. وقتی به هر حال حادثهای از این دست داشت، دید مثبتی داشته باشید، مهربان باشید، با آرامش آن را تمیز کنید و با خوشرویی پیشنهاد کنید که دفعهٔ بعد سعی کند به جایش از لگن کوچکش استفاده کند.
آموزش شبانه را شروع کنید
پوشکهای باقیمانده را هنوز نبخشید، چون حتی وقتی کودکتان تمام روز تمیز و خشک مانده، ممکن است چند ماه طول بکشد تا بتواند تمام طول شب خشک بماند. در این سن، بدن او هنوز خیلی نابالغتر از آن است که بتواند در طول شب همیشه او را بیدار کند تا فقط به دستشویی برود. اتفاق نرمالی است که بچهها تا اواسط دورهٔ ابتدایی هم شبها خودشان را خیس کنند.
قبل از شروع آموزش شبانه، در طول خواب شب به کودک پوشک یا یک شورت آموزشی بپوشانید، اما او را ترغیب کنید که اگر نیاز به دفع ادرار یا مدفوع داشت، از لگن استفاده کند. به او بگویید که اگر نیمهشب بیدار شود و به دستشویی رفتن نیاز داشته باشد، میتواند برای کمک شما را بیدار کند.
اگر به نظر میرسد که او به طور مداوم در طول شب خشک میماند و خودش را خیس نمیکند، ممکن است زمان مناسبی برای شروع آموزش شبانه باشد. برای محافظت از تشک، یک روکش پلاستیکی را زیر ملافه قرار دهید. به کودک لباس زیر بپوشانید یا اصلاً هیچ چیزی نپوشانید و قبل از گذاشتن کودک در تختش، او را به دستشویی ببرید و بعد ببینید اوضاع چطور پیش میرود. وقتی از خواب بیدار میشود، او را عادت دهید که قبل از شروع روز و قبل از انجام هر کاری، از توالت استفاده کند.
فقط به یاد داشته باشید که بسیاری از بچهها تا سن مدرسه نمیتوانند در طول شب خشک بمانند. خیس کردن تخت غیرارادی است و بچهها هیچ کنترلی روی آن ندارند. اگر کودکتان نمیتواند شبها خشک بماند، دوباره در طول شب به او پوشک بپوشانید، به او اطمینان دهید که خیس کردن تخت هرگز تقصیر او نیست و هیچ ایرادی هم ندارد. چند ماه بعد که کمی بزرگتر شد، دوباره امتحان کنید.
احساس غرور داشته باشید
وقتی کودکتان از نظر ذهنی و فیزکی آمادگی یادگیری این مهارت جدید را داشته باشد، بالاخره آن را یاد خواهد گرفت. اگر صبر کنید تا او واقعاً آماده باشد، این فرایند نباید برای هیچکدام از شما خیلی ناخوشایند و ناراحتکننده باشد.
وقتی آموزش تمام شد، غرور کودک از این مهارت جدیدش را تقویت کنید. برای این کار، کثلاً میتوانید با هم پوشکهای باقیمانده را کادوپیچ کنید و بگذارید خودش آنها را به خانوادهای از نزدیکانتان که بچهٔ کوچکتری دارد بدهد.
همچنین فراموش نکنید که به خودتان هم تبریک بگویید. حالا دیگر هیچوقت مجبور نخواهید بود که دربارهٔ پوشک فکر کنید، حداقل برای این کودکتان؛ همین و کار طاقتفرسای پوشکبازی تمام شد!