پمپ کردن یا دوشیدن شیر مادر
رایج‌ترین دلیل برای پمپ کردن یا دوشیدن شیر مادر، ذخیرۀ آن برای زمانی است که در کنار کودک حضور ندارید. در چنین زمان‌هایی هم نوزادتان باید شیر بخورد و هم سطح تولید شیر در بدن مادر حفظ شود که دوشیدن شیر یک راه ممکن و چاره‌ساز برای این منظور است. به عنوان مثال اگر در حال بازگشت به کار خود هستید و به دنبال راهی برای شیردهی به کودک در زمان‌های کاری می‌گردید، پمپ کردن و دوشیدن شیر اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. در این مطلب می‌توانید با دیگر دلایل مادران برای دوشیدن شیر، دوشیدن شیر با دست، همچنین دوشیدن شیر با شیردوش دستی و برقی، شرایط و چگونگی ذخیرۀ شیر مادر، مدت زمان مناسب برای مصرف شیر مادر پس از ذخیرۀ آن و مشکلات رایج در دوشیدن شیر مادر و راه‌حل‌های آن آشنا شوید.
دلایل دوشیدن شیر مادر
یکی از دلایل معمول دوشیدن یا پمپ کردن شیر مادر این است که لازم نیست شما حتماً تمام ساعت‌های روز را برای تغذیۀ نوزاد در خانه باشید. همسرتان یا یکی از نزدیکان مورد اعتماد شما می‌تواند کودک را با شیشه‌شیر پرشده از شیر شما تغذیه کند. البته خیلی بهتر است اگر شیرتان با یک فنجان کوچک به کودک داده شود. همچنین مشارکت پدر در تغذیۀ نوزاد به او کمک می‌کند تا با کودک انس بگیرد. برخی از دلایلی که مادران به واسطۀ آنها شیر سینۀ خود را می‌دوشند شامل موارد زیر است:
- برای تحریک تولید شیر و افزایش میزان شیر
- برای تغذیۀ نوزاد با احتیاجات خاص
- در صورت التهاب پستان یا ماستیت
- به دلیل دردناکی نوک سینه‌ها
- برای از بین بردن درد و فشار در پستان‌های دچار احتباس
- در صورت دستور توقف موقتی شیردهی توسط پزشک
- در صورت مصرف داروهای خطرساز هنگام شیردهی توسط مادر برای درمانی خاص
- به دلیل بستری شدن مادر در بیمارستان و نبود امکان شیردهی
- بازگشت مادر شاغل به محل کار
دوشیدن شیر با دست
اگر فقط گاهی به دوشیدن شیر نیاز دارید مثلاً برای چند وعده تغذیه ممکن است بتوانید این کار را با دست انجام دهید، اگرچه شاید به کمی تمرین نیاز داشته باشید. دوشیدن دستی کمی شیر می‌تواند به تسکین احتقان یا پرخون شدن پستان و مجاری شیر مسدودشده نیز کمک کند و اگر زخم و ترک در نوک سینه دارید، می‌توانید بعد از هر وعده شیردهی کمی از شیر خود را با دست بدوشید و به نوک سینه‌هایتان بزنید تا درد را تسکین دهید. دوشیدن شیر با دست شامل مراحل زیر است:
- قبل از شروع دست‌های خود را بشویید.
- شاید کمی ماساژ یا قرار دادن یک حولۀ گرم روی سینه، قبل از شروع مفید باشد.
- بنشینید و به جلو خم شوید.
- انگشت شست و سبابه را در دو طرف سینه، با حدود دو یا سه سانتی‌متر فاصله یا در لبه‌های هالۀ رنگی اطراف نوک سینه قرار دهید.
- با انگشتان دستتان روی سینه خود یک C انگلیسی ایجاد کنید.
- انگشتان دستتان را به سمت قفسۀ سینۀ خود فشار دهید و سپس آرام به هم نزدیک کنید.
- خود نوک سینه را فشار ندهید، لبۀ ناحیۀ دایره‌ای و رنگی اطراف آن را فشار دهید.
- همچنان که هر سینه را می‌دوشید، انگشتان خود را در اطراف این ناحیه بچرخانید.
- از بالا و پایین شروع کنید و بعد به چپ و راست حرکت کنید.
- برای جمع‌آوری شیر از لیوان یا ظرفی با دهانۀ گشاد و تمیز استفاده کنید.
- بعد از آن، شیر را در ظروف مخصوص نگهداری شیر مادر و در یخچال ذخیره کنید.
گاهی هم لازم است لیوان تمیزی زیر سینۀ دیگر قرار دهید تا قطره‌های شیری که همزمان با دوشیدن شیر از سینۀ دیگرتان ترشح می‌شود، جمع‌آوری شود. در ابتدا نیز ممکن است فقط چند قطره شیر بدوشید، برای پیدا کردن نقطۀ درست به کمی تمرین نیاز دارید. هنگامی که ناحیۀ درست را پیدا کنید، موفق به دوشیدن شیر می‌شوید و با تمرین، شیر بیشتری هم به دست می‌آورید. دوشیدن دستی شیر ممکن است کمی وقت‌گیر باشد، بنابراین اگر وقت کافی ندارید و به طور معمول به دوشیدن مقدار بیشتری شیر نیاز دارید، دوشیدن شیر سینه‌ها با دست زیاد عملی نیست.
دوشیدن شیر با شیردوش دستی و برقی
اگر شغلتان تمام‌وقت است و مجبورید در طول یک روز کاری پرمشغله، زمانی را برای پمپ کردن شیر پیدا کنید، باید از یک شیردوش کاملاً خودکار استفاده کنید تا بتوانید هر دو سینه را همزمان و به سرعت پمپ کنید. اما اگر فقط به پمپ کردن مقدار کمی شیر، آن هم گهگاه نیاز دارید، یک شیردوش دستی ارزان هم می‌تواند این کار را برایتان انجام دهد.
برای استفاده از یک شیردوش برقی، یک فلنج را که همان محافظ سینه است، روی نوک سینۀ خود قرار می‌دهید، دستگاه را روشن می‌کنید و اجازه می‌دهید که شیر مکیده شود و در یک ظرف متصل به شیردوش ریخته شود. محافظ سینه هنگام خرید دستگاه شیردوش، همراه آن است. شیردوش‌های دستی نیز شامل یک محافظ است، اما استخراج شیر را در آنها به جای یک موتور، با به کار انداختن یک مکانیسم فشار یا کشیدن یک پیستون با دست خودتان انجام می‌دهید.
پمپ کردن هر دو سینه با یک شیردوش برقی خوب، بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه و با یک شیردوش دستی تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد. شیردوش‌های خوب، عمل مکیدن نوزاد را شبیه‌سازی می‌کند و دردی ایجاد نمی‌کند. مطمئن شوید که از سایز مناسب فلنج استفاده می‌کنید و آن را در جای درست می‌گذارید تا باعث نیشگون گرفتن یا تحریک سینه نشود.
در ابتدا ممکن است کشش زیادی را از شیردوش خودکار احساس کنید، پس بهتر است با پایین‌ترین درجۀ مکش شروع کنید و وقتی عادت کردید، درجۀ آن را با توجه به نیاز بیشتر کنید. پمپ کردن شیر نباید همراه با درد باشد، اما ممکن است حس عجیبی به شما بدهد. به یاد داشته باشید که برای تولید و جریان بهتر شیر، شما باید آرام و راحت باشید. همچنین فراموش نکنید که بعد از هر بار استفاده، قطعات دستگاه را به دقت تمیز کنید.
شرایط و چگونگی ذخیرۀ شیر مادر
شما می‌توانید شیر را پس از دوشیدن در ظروف نگهداری مخصوص شیر مادر از جنس شیشه یا یک بطری شیشه‌ای با در محکم ذخیره کنید. یادتان باشد اولویت همیشه با ظرف شیشه‌ای و بعد ظروف پلاستیک سخت و شفاف است. استفاده از درهای سفت و بدون درز بطری و شیشه، شیر را تازه نگه می‌دارد. ظروف نگهداری شیر نیز همراه بسیاری از دستگاه‌های شیردوش فروخته می‌شود. همچنین می‌توانید از کیسه‌های پلاستیکی مخصوص ذخیره‌سازی شیر مادر استفاده کنید. البته بهتر است شیر مادر را تا زمانی که مجبور نشده‌اید منجمد نکنید، زیرا فرایند انجماد برخی از پادتن‌های شیر مادر را از بین می‌برد. اگر مجبور به منجمد کردن شده‌اید و کیسۀ شیر را در فریزر قرار می‌دهید، فقط سه چهارم آن را پر کنید تا جا برای انبساط داشته باشد. این را هم بدانید که شیر مادر منجمدشده باز هم از شیر خشک سالم‌تر است و محفاظت بیشتری از کودک در مقابل بیماری‌ها به عمل می‌آورد. برای نگهداری از شیر دوشیده‌شدۀ مادر به موارد زیر توجه کنید:
ذخیرۀ شیر به میزان لازم: به اندازۀ یک وعدۀ معمول کودک در هر ظرف ذخیره کنید. اگر کودکتان به طور معمول ۹۰ سی‌سی شیر می‌خورد، پس در هر ظرف ذخیره‌سازی ۹۰ سی‌سی شیر بریزید.
نوشتن تاریخ دوشیدن شیر: قبل از قرار دادن شیر در یخچال یا فریزر، تاریخ پمپ کردن آن را روی ظرف مخصوص یا کیسه بنویسید. برای مصرف لازم است ابتدا از قدیمی‌ترین شیر شروع کنید.
نگهداری جداگانۀ شیرها: شیر تازه و شیر منجمد را با هم ترکیب نکنید و شیر تازه را روی شیری که قبلاً منجمد کرده‌اید نریزید.
مخلوط کردن چربی شیر: ممکن است از ظاهر شیرتان در بطری یا شیشه شگفت‌زده شوید، اما باید بدانید طبیعی است که چربی شیر جدا شود و در بالای شیر شناور بماند. شیر مادر را به تندی تکان ندهید و به جای آن، شیر را به آرامی هم بزنید تا چربی آن دوباره مخلوط شود.
رنگ شیر: شیر دوشیده‌شده گاهی ته‌رنگ آبی دارد. همچنین رنگ شیر شما ممکن است تحت تأثیر رژیم غذایی یا داروهای مصرفی شما قرار بگیرد و عوض شود که خطری ندارد.
بو و مزۀ شیر: شیر مادر نباید بو یا مزۀ ترش داشته باشد، اما ذوب شدن شیر منجمد گاهی بوی صابون می‌دهد که ناشی از تغییر در چربی‌های آن است و ضرری برای کودک ندارد.
مدت زمان مناسب و بهداشتی ذخیرۀ شیر مادر
نظرات مختلفی در مورد میزان تازه ماندن شیر مادر پس از خروج آن از بدن وجود دارد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:
شیر تازۀ مادر: متخصصان می‌گویند شیر را می‌توان در اتاقی که دمایی بین ۲۵ تا ۳۷ درجه سانتی‌گراد دارد و به شرطی که دور از آفتاب، گرمای چراغ یا شوفاژ باشد، برای چهار ساعت نگه داشت و در اتاقی با دمای بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد برای هشت ساعت نگه داشت، هرچند بهتر است بلافاصله شیر را در یخچال قرار دهید و از نگه داشتن آن در دمای بالاتر از ۳۷ درجه نیز خودداری کنید. همچنین یادتان باشد شیری که در دمای اتاق نگهداری شده باشد، دیگر قابل فریز کردن نیست یا شیر را بعد از ۳۰ دقیقۀ اول که در یخچال می‌گذارید برای نگهداری‌های بیشتر از چهار روز و طولانی‌تر فریز کنید. شیر مادر تازه‌ای را نیز که در دمای چهار درجه سانتی‌گراد یخچال می‌گذارید، باید در مدت چهار روز یا ۹۶ ساعت مصرف شود و بهتر است شیر را در قسمت ته یخچال که خنک‌تر است بگذارید. بسیاری از یخچال‌ها درجه حرارت ثابتی ندارد و در آنها زیاد باز و بسته می‌شود، بنابراین گرچه مدت نگهداری طولانی‌تر شیر مادر در یخچال معمولاً قابل قبول است، اما کارشناسان آن را توصیه نمی‌کنند.
شیر منجمد مادر: در جایخی یخچال که دمایی در حد منهای ۱۵ درجه سانتی‌گراد دارد، شیر را می‌توان برای دو هفته منجمد نگه داشت. در فریزری که دمایی نزدیک به منهای ۱۸ درجه سانتی‌گراد دارد نیز می‌توان شیر را برای سه ماه ذخیره کرد و در فریزهای صنعتی که دمایی زیر ۳۲ درجه سانتی‌گراد دارد، تا شش ماه قابل استفاده و نگهداری است. در ذخیره‌های طولانی‌تر هم، شیر با وجود سالم ماندن کیفیت پایین‌تری خواهد داشت و هرچه مدت ذخیره کوتاه‌تر باشد، شیر کیفیت بالاتری دارد.
شیر منجمد ذوب‌شده: برای ذوب کردن شیر منجمد، اجازه دهید که کیسۀ شیر برای یخ‌زدایی در یخچال بماند یا کیسۀ یخ‌زده را در ظرفی محتوی آب ولرم رو به گرم قرار دهید. همچنین هرگز از مایکروویو یا حرارت مستقیم اجاق گاز برای یخ‌زدایی یا گرم کردن شیر استفاده نکنید، زیرا مواد مغذی شیر را از بین می‌برد و می‌تواند باعث حساسیت پوستی نوزاد شود. هنگامی که شیر منجمد را ذوب کردید، می‌توانید آن را تا ۲۴ ساعت در یخچال نگه دارید. اگر این شیر در دمای اتاق قرار دارد، لازم است آن را طی یک ساعت مصرف کنید. اگر در این فاصله از شیر استفاده نکرده‌اید باید آن را دور بریزید، زیرا نمی‌توانید شیر را دوباره منجمد کنید. بهتر است هر شیری را که بعد از یک وعده تغذیۀ کودک در شیشه‌شیر می‌ماند دور بریزید.
مشکلات رایج و راه‌حل‌های آن در دوشیدن شیر مادر
دوشیدن شیر برای همۀ مادران آسان نیست. برخی از زنان هنگام دوشیدن شیر با کمبود شیر در سینه‌هایشان روبه‌رو می‌شوند. برخی از دلایل روبه‌رو شدن با مشکل در شیردوشی شامل موارد زیر است:
پمپ شیر در زمان نامناسب: شاید خیلی زود سینه‌های خود را پمپ می‌کنید. اگر شما یا کودکتان تازه سینه‌ها را کاملاً خالی کرده‌اید، با پمپ کردن، شیر زیادی دریافت نمی‌کنید. در مورد زمان پمپ کردن شیر وسواس به خرج ندهید، اما اگر در یادآوری مشکل دارید، زمان مناسب را جایی یادداشت کنید.
نیاز به تغییر در تنظیمات دستگاه شیردوش: در برخی موارد ممکن است تنظیمات دستگاه برای پمپ شیر مناسب نباشد، مثلاً اگر فشار مکش دستگاه بیش از حد کم یا سرعت آن بیش از حد زیاد است، امکان دارد شیر کافی به دست نیاورید.
نداشتن کیفیت مناسب دستگاه شیردوش: برخی از مادران از یک شیردوش دستی یا برقی استفاده می‌کنند که کیفیت خوبی ندارد. باتری دستگاه نیز می‌تواند پس از حدود یک سال استفاده فرسوده شود. بهترین نتیجۀ شیردوشی را می‌توانید از یک شیردوش برقی باکیفیت بالا و دارای دو پمپ با عملکرد همزمان به دست آورید.
کوچک بودن فلنج شیردهی: شاید از فلنجی استفاده می‌کنید که برای نوک سینۀ شما کوچک است. اگر فلنج یا کلاهک پمپ شیردوش خیلی کوچک است و هنگامی که شروع به پمپ کردن می‌کنید، نوک سینه متورم می‌شود، نمی‌توانید شیر زیادی از سینۀ خود بدوشید. بسیاری از شیردوش‌های سینه در حال حاضر فلنج‌هایی در سایزهای بزرگ‌تر هم دارد، پس لازم است هنگام خرید سایز مناسب را انتخاب کنید.
تولید شیر کم در مادر: دلایل بسیاری برای این موضوع مثل دادن شیر کم به نوزاد و ننوشیدن مقدار کافی مایعات توسط مادر وجود دارد. برخی از داروها مانند داروهای ضداحتقان یا روش‌های ضدبارداری حاوی استروژن نیز می‌تواند تولید شیر را سرکوب کند.
وجود مشکلی در جریان شیر: ممکن است در جاری شدن شیر از سینه مشکلی وجود داشته باشد. در حین پمپ کردن سینه سعی کنید آرام باشید و خود را در وضعیت راحتی قرار دهید. برخی از زنان دوست دارند به عکسی از نوزاد خود نگاه کنند یا چشمان خود را ببندند و به کودکشان فکر کنند. همچنین می‌توانید قبل از شروع پمپ کردن، به آرامی سینه‌های خود را ماساژ دهید یا به مدت پنج تا ۱۵ دقیقه یک حوله یا کمپرس گرم روی آنها و نوک سینه بگذارید.
به‌طورکلی، برای داشتن نتیجۀ بهتر در دوشیدن شیرتان بهتر است ۱۰ تا ۲۰ دقیقه قبل از شروع دوشیدن کمی استراحت کنید. یک لیوان شیر، آب‌میوه، چای کم‌رنگ بنوشید یا کمی سوپ گرم بخورید. مایعات گرم بیشتر از نوشیدنی‌های سرد به ترشح شیر مادر کمک می‌کند. همچنین می‌توانید حمام کنید و موقع دوشیدن شیر در وضعیت راحتی بنشینید و اگر ممکن است پاهایتان را کمی بالاتر روی یک چهارپایه بگذارید. محیط اطرافتان نیز که در آنجا شیر خود را می‌دوشید، لازم است ساکت و آرام باشد و با زنگ تلفن، زنگ ناگهانی در خانه و سایر موارد باعث قطع دوشیدن شیر نشود.
