وازکتومی یا عقیم سازی مردان چیست؟

پیشگیری از بارداری به زوج‌ها این اجازه را می‌دهد که از بارداری ناخواسته جلوگیری کنند. وازکتومی مردان روشی موثر و دائمی برای جلوگیری از بارداری است که به طور گسترده در مردان انجام می‌شود. اگرچه این عمل به شما این اجازه را می‌دهد که با آرامش بیشتر و بدون نگرانی از حاملگی ناخواسته، رابطه جنسی داشته باشید، اما لازم است که از این روش دائمی پیشگیری از فرزنددار شدن آگاهی کامل داشته و با خطرات، مزایا و معایب آن آشنا باشید.

در این مطلب با وازکتومی، علت انجام، خطرات و باورهای نادرست انجام این عمل آشنا می‌شوید.

وازکتومی چیست؟

وازکتومی نوعی روش پیشگیری از بارداری مختص مردان است که انتقال اسپرم به مایع منی را متوقف می‌کند. این عمل با بریدن و مسدود کردن لوله‌های انتقال‌دهنده اسپرم انجام می‌شود. احتمال بروز مشکل در این روش پایین است و معمولاً می‌تواند به شکل سرپایی و با بی‌حسی موضعی انجام شود.

توجه داشته باشید که قبل از انجام این عمل باید مطمئن شوید که نمی‌خواهید در آینده پدر شوید یا فرزند دیگری داشته باشید. اگرچه امکان برگشت وجود دارد، اما شما باید آن را به عنوان یک شکل دائمی پیشگیری از بارداری تلقی کنید. شایان ذکر است که وازکتومی هیچ محافظتی در برابر عفونت‌های مقاربتی ایجاد نمی‌کند.

وازکتومی روش موثری برای پیشگیری از بارداری است، اما از شما یا همسرتان در برابر عفونت‌های آمیزشی مانند کلامیدیا یا اچ آی وی/ایدز محافظت نمی‌کند. به همین دلیل، اگر در معرض ریسک ابتلا به بیماری‌ های مقاربتی هستید، حتی پس از انجام این عمل، باید از سایر اشکال محافظتی مانند کاندوم استفاده کنید.

علت انجام وازکتومی

عقیم سازی مردان یک روش ضدبارداری ایمن و موثر برای مردانی است که مطمئنند نمی‌خواهند در آینده بچه‌دار شوند. توجه داشته باشید که:

• این روش تقریباً 100 درصد در پیشگیری از بارداری موثر است.
• این جراحی سرپایی است و ریسک عوارض ثانویه یا عوارض جانبی در آن پایین است.
• هزینه انجام این جراحی به مراتب کمتر از هزینه عقیم‌سازی زنان یا بستن لوله‌های رحمی (توبکتومی)، همچنین هزینه درازمدت استفاده از انواع داروهای ضدبارداری زنان است.
• وازکتومی به این معناست که برای رابطه جنسی نیازی به استفاده از دیگر روش‌های ضدبارداری مثل کاندوم ندارید.

عمل وازکتومی چطور انجام می‌شود؟

این روش پیشگیری از بارداری در مردان با متوقف کردن ورود اسپرم به مایع منی، عمل می‌کند. لوله‌هایی که اسپرم را از بیضه‌ها به آلت تناسلی می‌برند، بریده و مسدود شده یا با حرارت و سوزاندن بسته می‌شوند. در نتیجه، به هنگام انزال، در اسپرم منی وجود ندارد و تخمک زن نمی‌تواند بارور شود.

انواع وازکتومی

عقیم سازی مردان یک جراحی سریع و نسبتاً بدون درد است. در بیشتر موارد، می‌توانید همان روز به خانه بازگردید.

دو نوع وازکتومی وجود دارد:

• وازکتومی معمولی با استفاده از چاقوی جراحی 
• وازکتومی بدون چاقوی جراحی

پزشکی که این عمل را انجام می‌دهد در مورد اینکه کدام گزینه برای شما مناسب‌تر است، با شما صحبت خواهد کرد.

وازکتومی معمولی

پزشک ابتدا کیسه بیضه را با بی‌حسی موضعی بی‌حس می‌کند. سپس 2 برش کوچک در پوست دو طرف کیسه بیضه ایجاد می‌کند تا به لوله‌هایی که اسپرم را از بیضه‌ها منتقل می‌کنند (مجرای وابران) دسترسی پیدا کند. هر لوله قطع شده و بخش کوچکی از آن برداشته می‌شود. سپس انتهای لوله‌ها بسته می‌شود. برش‌های ایجاد شده در پوست دو طرف کیسه بیضه معمولاً با استفاده از بخیه‌های جذبی بخیه می‌شوند که در عرض یک هفته خود به خود از بین می‌روند.

وازکتومی بدون چاقوی جراحی

پزشک ابتدا کیسه بیضه را با داروی بی‌حسی موضعی بی‌حس می‌کند. سپس سوراخ کوچکی در پوست کیسه بیضه ایجاد می‌کند تا به لوله‌ها دسترسی پیدا کند. در نتیجه، دیگر نیازی به استفاده از چاقوی جراحی برای ایجاد برش در پوست نیست. بعد لوله‌ها به همان روش وازکتومی معمولی بسته می‌شوند.

در این روش خونریزی کمی وجود دارد و از بخیه‌ استفاده نمی‌شود. تصور می‌شود که این روش نسبت به  روش سنتی اول درد کمتری دارد و کمتر احتمال دارد که عوارضی ایجاد کند.

مراقبت‌های لازم قبل از تصمیم وازکتومی

پزشک در مورد شرایط شما سوال می‌کند، اطلاعاتی ارائه می‌دهد و ممکن است قبل از موافقت با این روش مشاوره را توصیه کند. فقط در صورتی باید اقدام به این روش کنید که مطمئن باشید دیگر بچه نمی‌خواهید یا اصلاً بچه نمی‌خواهید. قبل از تصمیم‌گیری در مورد عقیم سازی با همسرتان صحبت کنید. در صورت امکان، هر دوی شما باید با این روش موافقت کنید.

بهبودی بعد از وازکتومی

ناراحتی خفیف، ورم و کبودی کیسه بیضه در چند روز اول پس از انجام این عمل اتفاقی معمول است. برای رفع این علائم می‌توانید مسکن‌هایی مانند پاراستامول (استامینوفن) مصرف کنید. اگر بعد از مصرف مسکن همچنان درد دارید به پزشک عمومی مراجعه کنید. وجود خون در مایع منی در اولین انزال پس از وازکتومی معمول است و چیز خطرناکی نیست.

برای کمک به نگه داشتن کیسه بیضه و کاهش هر گونه ناراحتی یا ورم، در چند روز اول، در طول شب و روز لباس زیر تنگ یا ساپورت ورزشی بپوشید و حتماً هر روز لباس زیرتان را عوض کنید. معمولاً نشستن در وان یا دوش گرفتن بعد از عمل بی‌خطر است اما در این مورد ابتدا با پزشک خود مشورت کنید. حتما ناحیه تناسلی خود را با ملایمت و به طور کامل خشک کنید.

معمولاً 1 یا 2 روز پس از انجام عمل می‌توانید به سر کار برگردید، اما برای جلوگیری از عوارض، باید حداقل یک هفته پس از عمل از ورزش و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید. اگر بعد از چند روز همچنان علائم را داشتید به پزشک مراجعه کنید. 

رابطه جنسی بعد وازکتومی

حداقل تا 7 روز پس از انجام این عمل از فعالیت جنسی خودداری کنید. حداقل در 8 تا 12 هفته اول پس از عمل باید از روش دیگری برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید، زیرا مدتی طول می‌کشد تا اسپرم باقی مانده در لوله‌ها تخلیه شود. در نتیجه، در این دوره هنوز ریسک بارداری وجود دارد. اینکه فرایند تخلیه کامل اسپرم چقدر طول می‌کشد برای افراد متفاوت است. 

اطمینان از تاثیر وازکتومی بر پیشگیری از بارداری

حدود 12 هفته پس از عمل، باید نمونه‌ای از مایع منی از لحاظ وجود اسپرم آزمایش شود. وقتی آزمایش‌ها تایید کردند که منی فاقد اسپرم است، وازکتومی موفقیت‌آمیز تلقی می‌شود و می‌توانید استفاده از دیگر روش‌های ضدبارداری را متوقف کنید.

برخی از مردان ممکن است به 2 آزمایش نیاز داشته باشند. اما تا زمانی که تایید نشود منی فاقد اسپرم است، باید به استفاده از یک روش دیگر پیشگیری از بارداری ادامه دهید.

تعداد کمی از مردان همچنان تعداد اندکی اسپرم در منی خود دارند، اما این اسپرم‌ها حرکت نمی‌کنند و کمتر احتمال دارد که تخمک را بارور کنند. در چنین شرایطی، پزشک گزینه‌های موجود را با شما در میان می‌گذارد.

همچنین، آزمایش پس از وازکتومی به شناسایی موارد نادری که در آن لوله‌ها به طور طبیعی دوباره جوش می‌خورند، کمک می‌کند.

خطرات وازکتومی

یک نگرانی بالقوه در مورد انجام این روش پیشگیری دائمی از بارداری این است که ممکن است بعداً نظرتان در مورد بچه‌دار شدن تغییر کند. اگرچه ممکن است برگشت وازکتومی امکان‌پذیر باشد، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که این عمل جواب بدهد. جراحی برگشت پیچیده‌تر از انجام عقیم سازی است، می‌تواند پرهزینه باشد و در برخی موارد موثر نیست.

برای پدر شدن پس از عقیم سازی مردان، تکنیک‌های دیگری مثل لقاح آزمایشگاهی نیز قابل انجام است. با این وجود، این روش‌ها نیز هزینه بالایی دارند و همیشه جواب نمی‌دهند. قبل از انجام وازکتومی، ابتدا مطمئن شوید که نمی‌خواهید در آینده صاحب فرزندی شوید.

عوارض وازکتومی

اگر درد مزمن بیضه یا بیماری بیضه دارید، کاندیدای مناسبی برای انجام این عمل نیستید. عمل عقیم سازی مردان معمولاً عوارض جانبی قابل توجهی ایجاد نمی‌کند و عوارض جدی آن نادر است.

عوارض جانبی که بلافاصله پس از جراحی ایجاد می‌شود شامل موارد زیر است:

• خونریزی یا لخته خون (هماتوم) در داخل کیسه بیضه
• وجود خون در منی 
• کبودی کیسه بیضه 
• عفونت محل جراحی
• درد یا ناراحتی خفیف
• ورم

عوارضی که با گذشت زمان ایجاد می‌شود:

• درد مزمن که در 1٪ تا 2٪ از افراد تجربه می‌شود.
• تجمع مایع در بیضه. این اتفاق می‌تواند باعث درد مبهمی شود که با انزال تشدید می‌شود.
• التهاب ناشی از نشت اسپرم (گرانولوما)
• بارداری؛ در صورت شکست وازکتومی که نادر است.
• نوعی کیست غیرمعمول (اسپرماتوسل) که در لوله کوچک و مارپیچی واقع در بالای بیضه (اپیدیدیم) که مسئول جمع‌آوری و انتقال اسپرم است، ایجاد می‌شود. 
• ایجاد یک کیسه پر از مایع (هیدروسل) در اطراف بیضه که باعث ورم کیسه بیضه می‌شود.

باورهای غلط در مورد وازکتومی

بسیاری از مردان فکر می‌کنند که انجام این کار می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند، اما این ترس‌ها بی‌اساس هستند. برخی از این باورهای نادرست عبارتند از:

• بر عملکرد جنسی تاثیر می‌گذارد. به جز جلوگیری از پدر شدن، این عمل به هیچ طریقی بر میل جنسی یا مردانگی شما تاثیر نمی‌گذارد. برخی مردان حتی رضایت جنسی بالاتری را پس از وازکتومی گزارش کرده‌اند.
• به اندام‌های جنسی آسیب دائمی وارد می‌کند. ریسک اینکه بیضه‌ها، آلت تناسلی یا سایر قسمت‌های دستگاه تولیدمثل در طول جراحی آسیب ببینند بسیار اندک است. در موارد بسیار نادر، آسیب به رگ‌های خونی می‌تواند منجر به صدمه به بیضه‌ها شود، اما بعید است که این اتفاق بیفتد.
• ریسک ابتلا به برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. اگرچه در گذشته نگرانی‌هایی در مورد ارتباط احتمالی بین وازکتومی و سرطان بیضه یا پروستات وجود داشته است، اما ارتباط بین آنها ثابت نشده است.
• ریسک ابتلا به بیماری قلبی را افزایش می‌دهد. مثل نگرانی‌ها در مورد سرطان، باز هم به نظر نمی‌رسد ارتباطی بین عقیم سازی مردان و مشکلات قلبی وجود داشته باشد.
• باعث درد شدید می‌شود. ممکن است در حین جراحی درد جزئی یا احساس کشیدگی را داشته باشید، اما درد شدید نادر است. به همین ترتیب، پس از جراحی ممکن است کمی درد حس کنید، اما برای اکثر مردان این درد جزئی است و پس از چند روز برطرف می‌شود.

چه کسانی می‌توانند وازکتومی را انجام دهند؟

فقط در صورتی باید اقدام به انجام این روش پیشگیری از بارداری داشته باشید که مطمئنید فرزند دیگری نمی‌خواهید و با مشورت همسرتان چنین تصمیمی گرفته‌اید. همیشه باید این را یک عمل دائمی در نظر بگیرید زیرا اگرچه معکوس کردن وازکتومی گاهی امکان‌پذیر است، اما ممکن است موفقیت‌آمیز نباشد. حتی اگر عمل معکوس موفقیت‌آمیز باشد، باز هم ممکن است امکان پدر شدن وجود نداشته باشد.

مزایای وازکتومی

مزایای انجام این روش پیشگیری دائمی از بارداری عبارتند از:

• بیش از 99% در پیشگیری از بارداری موثر است.
• اثرات درازمدت آن بر سلامتی مردان نادر است.
• بر سطح هورمون‌ها یا میل جنسی مردان تاثیری نمی‌گذارد یا در رابطه جنسی اختلالی ایجاد نمی‌کند.
• می‌تواند به عنوان جایگزینی ساده‌تر و ایمن‌تر برای عقیم‌سازی زنان انتخاب شود.

معایب وازکتومی

همانطور که پیش‌تر اشاره شد بازگشت وازکتومی به راحتی انجام نمی‌شود و جراحی معکوس کردن به ندرت موفقیت آمیز است.  دیگر معایب روش عقیم سازی مردان عبارتند از:

• بعد از عمل، تا زمانی که آزمایش‌ها نشان دهند منی فاقد اسپرم است باید استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری را ادامه دهید.
• عوارض احتمالی شامل جمع شدن خون در داخل کیسه بیضه، عفونت یا درد طولانی‌مدت بیضه لوله‌های مجرای وابران می‌توانند دوباره به هم وصل شوند، اما این اتفاق بسیار نادر است.
• وازکتومی در برابر بیماری‌های مقاربتی از شخص محافظت نمی‌کند، بنابراین شاید لازم باشد از کاندوم نیز استفاده کنید.

پیشگیری از بارداری بعد وازکتومی

توجه داشته باشید که عقیم سازی مردان محافظت فوری در برابر بارداری ایجاد نمی‌کند. تا وقتی پزشک تایید کند که در مایع منی شما اسپرمی وجود ندارد، باید از یک روش ضدبارداری استفاده کنید. برای داشتن رابطه جنسی محافظت نشده، باید چندین ماه یا بیشتر صبر کنید و 15 تا 20 بار یا بیشتر انزال داشته باشید تا اسپرم از مایع منی پاک شود.

اکثر پزشکان 6 تا 12 هفته پس از جراحی، آزمایش مایع منی را برای اطمینان از نبود اسپرم در آن انجام می‌دهند. برای این آزمایش باید نمونه اسپرم بدهید. سپس مایع منی زیر میکروسکوپ از لحاظ وجود اسپرم بررسی می‌شود. 

بنابر آنچه گفته شد وازکتومی یا عمل عقیم‌سازی مردانه نوعی جراحی شامل بریدن یا مسدود کردن لوله‌های انتقال‌دهنده اسپرم مردان است که به طور دائم از بارداری جلوگیری می‌کند. توجه داشته باشید که شما باید حداقل 8 تا 12 هفته پس از عمل از پیشگیری از بارداری استفاده کنید، زیرا اسپرم همچنان در لوله‌های منتهی به آلت تناسلی وجود دارد.