ایدز و بارداری
ویروس HIV در دوران بارداری، هنگام زایمان یا شروع شیردهی می‌تواند جنین و کودک را آلوده کند. با این حال، تشخیص آن در زنان آلوده به ویروس به این معنی نیست که آنها نمی‌توانند بچه‌دار شوند. طبق گفتهٔ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، با پیشرفت در درمان های دارویی، احتمال انتقال عفونت از زنان باردار آلوده به ویروس به کودکان به کمتر از یک درصد و حتی کمتر رسیده است. اما این فقط زمانی محقق می‌شود که به اقدامات مورد نیاز برای کاهش خطر انتقال ویروس به جنین پایبند باشید. در این مطلب با هفت گام مهم برای پیشگیری از انتقال ویروس اچ‌آی‌وی به جنین آشنا شوید.
ویروس نقص ایمنی انسانی یا اچ‌آی‌وی
HIV یا ویروس نقص ایمنی انسانی، ویروسی است که باعث ایجاد «ایدز» یا «سندرم نقص ایمنی اکتسابی» می‌شود. افرادی که اچ‌آی‌وی مثبت هستند ممکن است تا مدت طولانی به ایدز مبتلا نشوند و تنها ناقل ویروس باشند. این زمان از چند ماه تا چند سال در افراد متغیر است.
خون، مایع منی یا ترشحات واژن می‌تواند ویروس را به دیگران منتقل کند. مبتلایان به ایدز بیشتر از سایر افراد مستعد عفونت‌ها و سایر مشکلات در سلامت هستند که می‌تواند تهدیدکنندهٔ زندگی فرد باشد. عفونت با این ویروس قابل کنترل است، اما قابل درمان کامل نیست. مصرف داروهای ضداچ‌آی‌وی می‌تواند به افراد مبتلا به عفونت کمک کند تا برای مدت طولانی سالم بمانند و احتمال انتقال ویروس به دیگران را کاهش دهند. لازم به ذکر است که هنوز هیچ واکسنی نیز برای پیشگیری ایدز وجود ندارد.
در مورد بیماری ایدز دقیق و کامل بدانید.
پیشگیری از انتقال ویروس HIV به کودک
در دنیای امروز، به لطف انجام آزمایشات در تشخیص هرچه زودتر و درمان‌های دارویی پیشرفته و کاهش بار ویروسی در بدن مبتلایان، تعداد کودکان آلوده به HIV در دوران بارداری، زایمان و پس از آن و شیردهی به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است. آلودگی به این ویروس می‌تواند روی سلامت زنان باردار و جنین تأثیرهای جبران ناپذیری بگذارد. پس چنانچه قصد بارداری دارید، هرچه سریع‌تر متخصص زنان را از تصمیم خود آگاه کنید. پزشک آمادگی‌های لازم برای بارداری سالم را قبل از شروع تلاش برای باردار شدن به شما آموزش می‌دهد. اگر به باردار شدن فکر می‌کنید، این را باید بدانید که شروع یا ادامهٔ درمان، لازمهٔ شروع تصمیم برای اقدام به بارداری است. این برنامه‌ریزی، احتمال انتقال ویروس به جنین را هنگام بارداری کاهش می‌دهد. به طور خلاصه، اقدامات زیر می تواند خطر ابتلا به ویروس را به کودک کاهش دهد:
۱. مشورت با پزشک
مهم‌ترین اقدام در قدم نخست مطلع ساختن پزشک از تصمیم بارداری است. پزشک با بررسی روش درمان و بار ویروسی، به شما کمک می‌کند از انتقال ویروس به کودکتان تا جای ممکن جلوگیری کنید. مراجعه به پزشک قبل از باردار شدن، به تأمین سلامت مادر، افزایش شانس بارداری و تولد نوزادی سالم کمک می‌کند. برای پیشگیری از بیماری‌های آمیزشی و جلوگیری از بارداری به هیچ عنوان استفاده از کاندوم را متوقف نکنید. لازم به یادآوری است که کاندوم تنها وسیله‌ای برای پیشگیری از بارداری نیست و به محافظت از شما و همسرتان در برابر عفونت‌های آمیزشی (STI) کمک می‌کند.
۲. مراقبت‌های دوران بارداری
به منظور پایش درمان، سلامت خود و کودکتان در طول دوران بارداری با پزشک خود همکاری داشته باشید و برای مراقبت‌های خاص دوران بارداری تحت نظر پزشکتان باشید. پزشک همچنین با بررسی مقدار ویروس در بدن مادر ممکن است به تولد نوزاد به روش سزارین تصمیم‌گیری کند.
۳. شروع زودتر درمان
شروع درمان به کاهش خطر انتقال اچ‌آی‌وی به جنین کمک می‌کند. اگر در حال حاضر در حال سپری کردن دورهٔ درمان هستید، به‌هیچ‌وجه تصمیم به قطع داروها نگیرید. برخی از داروهای HIV نباید در دوران بارداری استفاده شوند یا دز مصرفی‌شان نیاز به تغییر دارد. یادتان باشد که هیچ‌کس جز پزشکتان نمی‌تواند راهنمای شما باشد.
۴. مدیریت عوارض جانبی
عوارض جانبی داروها، به ویژه در دوران بارداری می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما همچنان مهم است که داروی خود را طبق دستور پزشک مصرف کنید. در مورد هر گونه عوارض جانبی و راههای مدیریت آن از پزشک خود راهنمایی بخواهید.
۵. پرهیز از تغذیهٔ نوزاد با شیر مادر
یکی از راههای انتقال ویروس به نوزاد شیر مادر است. بهترین راه برای جلوگیری از انتقال اچ‌آی‌وی به نوزاد این است که به جای شیر خود، شیر خشک به نوزادتان بدهید. در مورد شیردهی به نوزاد در صورت ابتلا به ایدز بدانید.
۶. غربالگری نوزاد
نوزاد بلافاصله پس از تولد باید برای بررسی ابتلا به ویروس HIV آزمایش شود. نوزادانی که از زنان دارای اچ‌آی‌وی مثبت به دنیا می‌آیند در چند ماه اول زندگی چند بار آزمایش می‌شوند. این آزمایش وجود ویروس در خون نوزاد را بررسی می‌کند. اگر کودک شما HIV مثبت است، با پزشک کودک خود در مورد مراقبت‌های بهداشتی تخصصی صحبت کنید. بهتر است در قدم اول پزشکی را انتخاب کنید که در زمینهٔ مراقبت از نوزادان در معرض ویروس تبحر دارد. برای رفع نگرانی‌هایتان با پزشک در مورد لزوم و مزایای درمان برای کودکتان صحبت کنید.
۷. درمان دارویی در نوزاد به منظور پیشگیری
از متخصص اطفال کودکتان بپرسید که آیا مصرف داروها قبل از مشخص شدن جواب تست اثری روی پیشگیری دارد یا خیر. نتایج تحقیقات حاکی از آنند که شروع درمان‌های ترکیبی در نوزادان در پیشگیری از HIV بهتر از مصرف ازیدوتیمیدین (Azidothymidine)، یعنی داروی ضدرتروویروسی به تنهایی است.
خوشبختانه بسیاری از متخصصان زنان و زایمان معتقدند که با پیروی از این دستورالعمل‌ها، خطر انتقال ویروس از مادران آلوده به نوزاد تا ۹۹ درصد کاهش می‌یابد.
مصرف دارو در مبتلایان به ایدز در دوران بارداری
درمان‌های مربوط به ایدز در دوران بارداری با دو هدف انجام می‌شود:
- محافظت از سلامت مادر
- کمک به جلوگیری از انتقال HIV به جنین
داروها می‌توانند خطر انتقال HIV به نوزاد را کاهش دهند و سلامت مادر را بهبود بخشند. بنابراین، زنان باردار آلوده به ویروس باید حتماً داروها را مصرف کنند. به‌طورکلی، مصرف داروها در بارداری به شکل‌های زیر است:
مصرف نکردن دارو قبل از بارداری و بودن در سه ماههٔ اول
اگر قبل از بارداری از هیچ دارویی برای درمان اچ‌آی‌وی استفاده نکرده‌اید و در سه ماههٔ اول بارداری خود هستید، پزشک برایتان مشخص خواهد کرد که آیا باید درمان را شروع کنید یا خیر. در مورد مصرف داروها مخصوصاً در اوایل بارداری مواردی وجود دارند که باید در نظر بگیرید:
- تهوع و استفراغ از جمله مواردی است که ممکن است مصرف داروی HIV را در اوایل بارداری دشوار کند.
- داروهای درمان اچ‌آی‌وی ممکن است پیامدهای منفی برای کودک داشته باشند. پزشک داروهایی را تجویز می‌کند که استفاده از آن در دوران بارداری بی‌خطر باشد.
- ویروس اچ‌آی‌وی بیشتر در اواخر بارداری یا حین زایمان به نوزاد منتقل می‌شود. اگر بار ویروسی در بدنتان بالا باشد، HIV می‌تواند در اوایل بارداری نیز منتقل شود.
- مطالعات نشان می‌دهد که اگر درمان قبل از بارداری یا در اوایل دوران بارداری شروع شود، بهترین نتایج را در پیشگیری از ابتلای نوزاد به دنبال خواهد داشت.
باردار شدن حین مصرف دارو و بودن در سه ماههٔ اول
چنانچه حین مصرف داروها باردار شده‌اید و در سه ماههٔ اول دوران بارداری به سر می برید، با پزشک در مورد ادامهٔ درمان فعلی خود صحبت کنید. برخی از مواردی که باید از پزشک مشورت بگیرید عبارت است از:
ادامه یا توقف درمان HIV در سه ماههٔ اول: این از مواردی است که تصمیم آن فقط و فقط بر عهدهٔ پزشک است. قطع خودسرانهٔ دارو می‌تواند باعث افزایش بار ویروسی شود که می‌تواند خطر عفونت را نیز افزایش دهد. بدین ترتیب، بیماری شدت می‌یابد و مشکلاتی برای کودک ایجاد می‌کند. بنابراین، این یک تصمیم جدی است که فقط پزشک می‌تواند راهنمای شما باشد.
اثر مضر روی جنین: این موضوع که آیا داروها اثرهای مخربی روی جنین دارند یا خیر.
خطر مقاومت دارویی: این موضوع که آیا شما در معرض خطر مقاومت دارویی هستید یا خیر، یعنی داروی HIV که مصرف می‌کنید دیگر علیه ویروس اثری ندارد.
لازم به یادآوری است که هرگز بدون مشورت با پزشک خود، مصرف دارو را قطع نکنید.
عوارض داروهای درمان عفونت HIV در بارداری
داروهای مورد استفاده برای درمان عفونت HIV ممکن است عوارض جانبی برای مادر در طول بارداری داشته باشند. عوارض جانبی شایع عبارت است از:
- تهوع
- اسهال
- سردرد
- دردهای عضلانی
کم خونی، آسیب کبدی و مشکلات استخوانی مانند پوکی استخوان نیز از دیگر عوارض جانبی داروهاست که البته کمتر شایع است. توجه داشته باشید که این عوارض نباید مانعی بر ادامهٔ درمان شما باشد. در غیر این صورت، احتمال انتقال ویروس به جنین تا حد زیادی افزایش می‌یابد.
سؤالات متداول در مورد ابتلا به ایدز و باردار شدن
اگر HIV مثبت باشید و باردار شوید کودکتان مبتلا خواهد شد؟
در طول دوران بارداری، ویروس می‌تواند از جفت عبور و جنین را آلوده کند. حین زایمان نیز، خون و سایر مایعات از جمله مایع آمنیوتیک از راههای ممکن انتقال ویروس به نوزاد تازه متولدشده هستند. لازم است بدانید که بیشتر نوزادانی که به اچ‌آی‌وی مبتلا می‌شوند در حوالی زمان زایمان آلوده می‌شوند. شیردهی نیز می‌تواند خطر انتقال ویروس به نوزاد را افزایش دهد. انتقال ویروس HIV از مادر به کودک در طول دوران بارداری، زایمان یا شیردهی، انتقال پری‌ناتال نامیده می‌شود. این رایج‌ترین راه آلوده شدن کودکان به HIV است.
بدون درمان، احتمال ابتلای جنین به اچ‌آی‌وی یک در چهار است. اما اقداماتی وجود دارد که می‌تواند به کاهش خطر کمک کند. در دوران بارداری و زایمان، زیر نظر پزشکتان احتمالاً دارویی به نام زیدوودین 20 (Zidovudine) را برای این منظور مصرف می‌کنید. اگر نوزاد نیز این دارو را دریافت کند، احتمال ابتلای او به اچ‌آی‌وی به حدود یک در 20 کاهش می‌یابد. همچنین، اگر داروهای خاصی برای اچ‌آی‌وی مصرف می‌کنید، مثلاً داروی ترکیبی سه‌گانه که بار ویروسی در خون شما را کاهش می‌دهد، احتمال متولد شدن کودک شما با اچ‌آی‌وی حتی کمتر از این می‌شود.
من باردارم، آیا کودک من HIV خواهد داشت؟
اگر تازه متوجه شده‌اید که باردار هستید، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید. مراقبت از خود و قائل شدن حق برخورداری از زندگی سالم برای کودکتان از هر اقدامی مهم‌تر است. ابتلای شما به اچ‌آی‌وی به این معنا نیست که حتماً کودکتان هم مبتلا خواهد شد، اما پزشک با در نظر گرفتن روند درمان و اندازه‌گیری بار ویروسی یا مقدار ویروس در بدن و اقداماتی که قبل و در طول بارداری برای شما لازم است اجازه بارداری را خواهد داد. به همین علت است که قبل از هر گونه تصمیمی برای بارداری باید اول پزشکتان را مطلع کنید.
من HIV ندارم، اما همسر من مبتلاست. بارداری من بی‌خطر است؟
زنان حین رابطهٔ جنسی واژینال بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به HIV هستند. اگر شما آلوده به ویروس نیستید اما همسرتان مبتلاست، در این صورت می‌توان خطر ابتلا را قبل بارداری کاهش داد اما احتمال انتقال ویروس به طور کل از بین نمی‌رود.
پزشک راهنمایی‌های لازم در مورد پیشگیری از ابتلا پیش از مواجهه با ویروس و راههای محافظت از شما و کودکتان در برابر HIV را آموزش خواهد داد. فناوری‌های کمک‌باروری مانند شست‌وشوی مایع منی برای تلقیح مصنوعی یا اسپرم اهدایی از سایر گزینه‌های بارداری سالم در خانواده‌هایی است که شریک زندگی مبتلا به این ویروس است.
اگر من اچ‌آی‌وی مثبت و باردار باشم، آیا باید سزارین شوم؟
اگر هیچ دارویی برای اچ‌آی‌وی مصرف نمی‌کنید یا فقط زیدوودین می‌خورید، بهتر است نوزادتان به جای زایمان طبیعی از طریق جراحی سزارین به دنیا بیاید. در غیر این صورت، در صورت زایمان طبیعی، خطر ابتلای کودک به اچ‌آی‌وی دو برابر بیشتر از حالت معمول است.
اگر ترکیبی از داروها را برای کنترل عفونت اچ‌آی‌وی مصرف می‌کنید و میزان ویروسی که در خون شما در گردش است غیرقابل تشخیص باشد، به نظر می‌رسد هیچ مزیت واضحی برای زایمان سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی وجود ندارد. برای تصمیم‌گیری باید با پزشک خود صحبت کنید. او می‌تواند وضعیت خاص شما را بررسی کند و توصیه‌های مناسب شرایط شما را ارائه دهد.
اگر در دوران بارداری از داروهای ضدویروس استفاده کنم، به نوزادم آسیب می‌رسد؟
هنوز تعداد زیادی از زنان باردار این داروها را مصرف نکرده‌اند و نوزادان متولدشده از این زنان نیز هنوز بسیار کوچک هستند. تا امروز، کودکانی که در دوران بارداری در معرض این داروها قرار گرفته‌اند، مشکل عمده‌ای نداشته‌اند. با این حال، خیلی زود است که به طور قطعی نتیجه‌گیری کنیم که مشکلی برای آنها ایجاد نخواهد شد.
چه زمانی می‌فهمم که نوزاد من اچ‌آی‌وی مثبت است یا نه؟
آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا ویروس به او منتقل شده است یا خیر. معمولاً سه آزمایش روی کودک انجام می‌شود:
- ظرف چند روز اول تولد نوزاد
- در یک ماهگی و
- در دو تا چهار ماهگی
اگر نتیجهٔ هر سه آزمایش اچ‌آی‌وی منفی باشد، نوزاد حامل این ویروس نیست. اگر هر یک از آزمایش‌ها مثبت باشد، آزمایش دیگری انجام می‌شود. در صورت مثبت بودن نتیجهٔ دو آزمایش، نوزاد مبتلا به اچ‌آی‌وی است.
اگر من اچ‌آی‌وی مثبت باشم، آیا باید به نوزادم شیر بدهم؟
خیر، کودک می‌تواند از طریق شیر شما به اچ‌آی‌وی مبتلا شود.
اگر اچ‌آی‌وی مثبت باشم، آیا نوزادم به دارو نیاز خواهد داشت؟
کودک شما باید دارویی به نام زیدوودین (به شکل شربت) را به مدت شش هفته دریافت کند تا محافظت بیشتری در برابر عفونت اچ‌آی‌وی ایجاد کند. پس از آن، تا زمانی که مشخص نشود که کودک اچ‌آی‌وی مثبت است یا خیر، باید یک آنتی‌بیوتیک (به نام تری‌متوپریم/سولفامتوکسازول که به نام‌های Septra یا Bactrim نیز شناخته می‌شود)، به کودک داده شود. این آنتی‌بیوتیک برای کمک به جلوگیری از ذات‌الریه است که می‌تواند در نوزادان مبتلا به عفونت اچ‌آی‌وی رخ دهد.
آیا کودک من باید مانند سایر کودکان واکسن‌های معمول را دریافت کند؟
بله کودک شما هم باید همان برنامهٔ واکسن کودکان دیگر را دنبال کند.
آیا باید نوزادم را پیش یک متخصص ببرم؟
پزشک شما باید با یک متخصص اچ‌آی‌وی در کودکان مشورت کند تا مطمئن شود که شما و نوزادتان اطلاعات و خدمات مورد نیاز خود را دریافت می‌کنید. بیشتر متخصصان اچ‌آی‌وی بخشی از یک تیم مراقبت‌های بهداشتی شامل پزشکان، پرستاران، مددکاران اجتماعی، متخصصان تغذیه، داروسازان، فیزیوتراپیست‌ها و کاردرمانگران هستند و برخی از این افراد ممکن است برای شما نیز منابع کمکی مفیدی باشند.
