بیماری مخملک در کودکان چیست و چه علائمی دارد؟
کودکتان تب و گلودرد دارد؟ پوستش قرمز شده و دارای برآمدگی است؟ زمان آن است که با پزشک کودک تماس بگیرید زیرا ممکن است مخملک داشته باشد. این بیماری در گذشته یکی از جدی‌ترین و کشنده‌ترین بیماری‌های دوران کودکی بود. اما امروزه با آنتی‌بیوتیک قابل درمان است و بسیار کمتر از گذشته خطرناک است.
این بیماری بیشتر اوقات در بچه‌های پنج تا 15 ساله بروز می‌کند و ابتلا به آن در کودکان زیر دو سال بسیار غیرمعمول است. در این مطلب با مخملک، علت، علائم و درمان آن در کودکان آشنا می‌شوید.
مخملک چیست؟
بیماری مخملک یا تب اسکارلت عفونتی است که توسط نوعی باکتری ایجاد شده و باعث ایجاد ضایعات پوستی قرمز و برآمده‌ای در سرتاسر بدن می‌شود. این بیماری بیشتر کودکان را مبتلا می‌کند، اما بزرگسالان نیز می‌توانند به آن مبتلا شوند. اگرچه علائم آن از جمله تب، گلودرد، بثورات پوستی ناراحت‌کننده هستند، اما درمان با آنتی بیوتیک مخملک را به سرعت از بین می‌برد.
علائم بیماری مخملک
واژه اسکارلت به معنای قرمز یا سرخ روشن است. علائم و نشانه‌هایی که باعث این نام شده شامل موارد زیر است:
- ضایعات پوستی قرمز. این راش پوستی شبیه آفتاب‌سوختگی به نظر می‌رسد و بافت پوست را مثل کاغذ سنباده می‌کند. راش معمولاً از صورت یا گردن شروع می‌شود و بعد به بالاتنه، دست‌ها و پاها گسترش می‌یابد. اگر پوست قرمز شده را فشار دهید، کمرنگ می‌شود.
- خطوط قرمز. چین‌خوردگی‌های پوست در اطراف کشاله ران، زیر بغل، آرنج، زانو و گردن معمولاً نسبت به سایر نواحی قرمزتر میشوند.
- صورت برافروخته. صورت شخص مبتلا ممکن است برافروخته به نظر برسد و حلقه‌ای کمرنگ دور دهان وجود داشته باشد.
- زبان توت فرنگی. به طور کلی، در مخملک زبان قرمز و ناهموار به نظر می‌رسد و اغلب در اوایل بیماری پوشش سفیدی روی آن دیده می‌شود.
علائم و نشانه‌های مخملک موارد زیر را نیز شامل می‌شود:
- تب 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر، اغلب همراه با لرز
- گلوی بسیار دردناک و قرمز، گاهی همراه با لکه‌های سفید یا زرد روی گلو
- مشکل در بلعیدن
- بزرگ شدن غدد لنفاوی موجود در گردن که نسبت به لمس حساس هستند
- تهوع یا استفراغ
- درد شکمی
- سردرد و بدن درد
بثورات پوستی و قرمزی صورت و زبان معمولاً حدود یک هفته طول می‌کشد. وقتی این علائم و نشانه‌ها از بین رفت، قسمت‌هایی از پوست که دچار بثورات شده اغلب پوسته‌ریزی می‌کند.
علائم خطرناک مخملک
برخی علائم و نشانه‌ها هستند که نیاز به ارزیابی اورژانسی دارند. در کودکان و نوجوانان، هر یک از علائم زیر خطرناک تلقی میشوند:
- تنگی نفس در حالت استراحت که قبلاً وجود نداشته است
- مشکل در تنفس (خرخر کردن، فرو رفتن ماهیچه‌های قفسه سینه بین دنده‌ها، گشاد شدن سوراخ‌های بینی)
- تنفس پر سر و صدا، خس خس سینه یا تنفس با تقلای زیاد که با سرفه رفع نمیشود
- تنفس سریع
- درد قفسه سینه
- ناتوانی در بلع مایعات یا بزاق، صدای خفه یا ناتوانی در باز کردن کامل دهان
- گیجی، کمبود انرژی یا ناتوانی در هوشیار و بیدار ماندن
- سرگیجه هنگام نشستن یا ایستادن
- ریختن بزاق دهان (اگر 3 ساله یا بزرگتر است)
- استفراغ یا اسهال مداوم یا شدید
- کم‌آبی بدن
برای نوزادان کمتر از 2 ماه، علائم دیگری که نیاز به ارزیابی اورژانسی دارند، عبارت‌اند از:
- بی‌قراری زیاد
- شروع و توقف مکرر تنفس
- دمای بدنی کمتر از 35.5 درجه سانتیگراد یا بیشتر از 38 درجه سانتیگراد
علت بیماری مخملک
مخملک توسط همان نوع باکتری ایجاد می‌شود که گلودرد استرپتوکوکی را ایجاد می‌کند. در این بیماری، این باکتری سمی ترشح می‌کند که باعث ایجاد حساسیت پوستی و قرمزی زبان می‌شود. عفونت توسط ذراتی که هنگام سرفه یا عطسه فرد مبتلا پخش می‌شود، به دیگران سرایت می‌کند. دوره نهفتگی یا مدت زمان بین قرار گرفتن در معرض باکتری و بروز بیماری معمولاً 2 تا 4 روز است.
عوامل خطرساز مخملک
کودکان 5 تا 15 ساله بیشتر از سایر افراد احتمال ابتلا دارند. باکتری‌های مولد بیماری به راحتی در بین افرادی که در تماس نزدیک هستند، مانند اعضای خانواده، همکلاسی‌ها یا مراکز مراقبت از کودکان پخش می‌شود. مخملک غالباً پس از عفونت گلودرد استرپتوکوکی رخ می‌دهد. گاهی اوقات نیز پس از یک عفونت پوستی مثل زرد زخم ایجاد می‌شود. افراد می‌توانند بیش از یک بار به این بیماری مبتلا شوند.
پیشگیری از مخملک
هیچ واکسنی برای جلوگیری از بیماری وجود ندارد. بهترین راه‌های پیشگیری از مخملک پیروی از دستورالعمل‌های بهداشتی و اقدامات احتیاطی است که برای همه عفونت‌ها توصیه می‌شود:
- دست‌ها را بشویید. به کودکتان نشان دهید که چگونه تمام قسمت‌های دست‌ها را به مدت حداقل 20 ثانیه با آب گرم و صابون بشوید. اگر آب و صابون در دسترس نباشد، میتوان از ضدعفونی‌کننده الکلی مخصوص دست استفاده کرد.
- از غذا یا ظروف غذاخوری مشترک استفاده نکنید. به عنوان یک قاعده کلی، کودک شما نباید لیوان یا ظروف غذاخوری خود را با دوستان یا همکلاسی‌ها به اشتراک بگذارد. این قانون در مورد اشتراک غذا نیز صدق می‌کند.
- جلوی دهان و بینی را بپوشانید. به کودک خود بگویید هنگام سرفه و عطسه جلوی دهان و بینی خود را بگیرد تا از انتشار احتمالی میکروب‌ها جلوگیری شود.
اگر کودکتان مخملک دارد، پس از استفاده از هر ظرفی، آنها را با آب گرم و مایع شوینده یا در ماشین ظرفشویی بشویید.
تشخیص مخملک
در طول معاینه فیزیکی، پزشک به معاینه گردن و بررسی اندازه غدد لنفاوی، گلو، لوزه‌ها و زبان کودک پرداخته و ظاهر و بافت بثورات پوستی را ارزیابی می‌کند. همچنین اگر پزشک مشکوک باشد که استرپتوکوک علت بیماری کودک است، آبسلانگ یا چوب مخصوص معاینه را به لوزه‌ها و پشت گلوی کودک می‌زند تا موادی را که میتواند حاوی باکتری استرپتوکوک باشد، بردارد.
تست سریع استرپتوکوک باکتری‌های مولد مخملک را به سرعت شناسایی می‌کند. معمولاً در همان زمان ویزیت کودک نتیجه تست معلوم می‌شود. اگر نتیجه تست سریع منفی باشد، اما پزشک همچنان معتقد باشد که باکتری استرپتوکوک عامل بیماری است، میتوان کشت گلودرد استرپتوکوکی را انجام داد. آماده شدن نتایج این آزمایش معمولاً بیشتر طول می‌کشد.
انجام آزمایش برای باکتری استرپتوکوک مهم است زیرا بیماری‌های دیگری وجود دارند که علائم و نشانه‌های مخملک را ایجاد می‌کنند و این بیماری‌ها ممکن است به درمان‌های متفاوتی نیاز داشته باشند. اگر باکتری استرپتوکوک یافت نشود، پس یک عامل دیگر بیماری را ایجاد کرده است.
درمان مخملک
تجویز آنتی بیوتیک درمان معمول این بیماری است. مطمئن شوید که کودکتان تمام داروها را طبق دستور مصرف می‌کند. اگر کودک دستورالعمل‌های درمانی را رعایت نکند، درمان ممکن است عفونت را به طور کامل از بین نبرد و این میتواند خطر ابتلا به عوارض را افزایش دهد. از ایبوپروفن یا استامینوفن نیز برای کنترل تب و به حداقل رساندن گلو درد استفاده می‌شود. در مورد دز مناسب آنها با پزشک کودک مشورت کنید. فرزند شما پس از حداقل 12 ساعت مصرف آنتی بیوتیک و قطع شدن تب میتواند به مدرسه برود.
عوارض مخملک
اگر بیماری درمان نشود، باکتری ممکن است به سایر اعضای بدن شامل لوزه، پوست، گوش میانی، سینوس‌ها، ریه، قلب، کلیه‌ها، مفاصل و ماهیچه و حتی خون گسترش یابد
در موارد نادر، بیماری میتواند منجر به تب روماتیسمی شود که یک بیماری التهابی جدی است و میتواند روی قلب، مفاصل، سیستم عصبی و پوست تاثیر بگذارد.
خودمراقبتی حین درمان مخملک
در طول تب مخملک، می‌توانید اقداماتی برای کاهش ناراحتی و درد کودک خود انجام دهید.
- کودک را وادار به استراحت کنید. خواب به بدن در مبارزه با عفونت کمک می‌کند. از کودکتان بخواهید تا زمانی که حالش بهتر شود استراحت کند. همچنین، کودک خود را تا زمانی که هیچ نشانه‌ای از تب وجود نداشته باشد و حداقل 12 ساعت آنتی بیوتیک مصرف کرده باشد، در خانه نگه دارید.
- کودک را تشویق به نوشیدن آب فراوان کنید. مرطوب نگه داشتن گلوی دردناک، بلع را آسان کرده و به جلوگیری از کم‌آبی بدن کمک می‌کند.
- غرغره آب نمک آماده کنید. برای کودکان بزرگتر و بزرگسالان، غرغره کردن چند باره در روز میتواند به تسکین گلو درد کمک کند. یک چهارم قاشق چایخوری معادل 1.5 گرم نمک خوراکی را در 237 میلی لیتر آب گرم مخلوط کنید. حتما به کودک خود بگویید بعد از غرغره مایع را بیرون بریزد.
- هوا را مرطوب نگهدارید. مرطوب کردن هوا میتواند به کاهش ناراحتی کودک مبتلا به مخملک کمک کند. یک دستگاه رطوبت‌ساز سرد تهیه کنید و هر روز آن را تمیز کنید زیرا باکتری‌ها و کپک می‌توانند در برخی از این دستگاه‌ها رشد کنند. اسپری‌های بینی سالین نیز به مرطوب نگه داشتن غشاهای مخاطی کمک می‌کنند.
- به کودک عسل بدهید. از عسل میتوان برای تسکین گلو درد استفاده کرد اما به کودکان کمتر از 12 ماه عسل ندهید.
- غذاهای تسکین دهنده برای کودک آماده کنید. غذاهایی که به راحتی بلعیده میشوند شامل سوپ، غلات پخته شده، پوره سیب زمینی، میوه‌های نرم، ماست و تخم مرغ پخته نرم هستند و برای کودکان مبتلا به مخملک مفیدند. می‌توانید غذاها را در مخلوط کن پوره کنید تا بلع راحت‌تری داشته باشند. غذاهای سرد مانند شربت، ماست منجمد یا بستنی یخی و مایعات گرم مانند آب گوشت نیز ممکن است تسکین‌دهنده باشند. از غذاهای تند یا مواد اسیدی مانند آب پرتقال اجتناب کنید.
- از مواد محرک اجتناب کنید. دود سیگار میتواند گلو درد را تحریک کند. همچنین از بخارات ناشی از موادی که گلو و ریه‌ها را تحریک می‌کنند اجتناب کنید. این مواد شامل رنگ، محصولات پاک‌کننده، بخور و اسانس‌های روغنی است.
چه زمانی برای مخملک باید به پزشک مراجعه کرد
اگر فرزندتان گلودردی همراه با علائم زیر دارد با پزشک صحبت کنید:
- تب 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر
- غدد متورم یا حساس به لمس در گردن
- ضایعات پوستی قرمز
آماده شدن برای ویزیت پزشک
قبل از ویزیت، بهتر است فهرستی از سوالات را برای پرسیدن از پزشک آماده کنید. این سوالات میتواند شامل موارد زیر باشد:
- چه مدت پس از شروع درمان حال کودک من بهتر می‌شود؟
- آیا فرزندم در معرض ریسک ابتلا به عوارض طولانی‌مدت مخملک است؟
- آیا کاری وجود دارد که بتوانم برای کمک به تسکین پوست کودکم در حین بهبودی انجام دهم؟
- فرزندم چه زمانی میتواند به مدرسه برگردد؟
- آیا بیماری فرزندم واگیردار است؟ چگونه میتوانم خطر انتقال بیماری او به دیگران را کاهش دهم؟
- آیا جایگزینی برای دارویی که تجویز می‌کنید وجود دارد؟ اگر کودک من به پنی سیلین حساسیت داشته باشد، چه؟
در طول معاینه پزشک نیز احتمالاً تعدادی سوال از شما می‌پرسد، از جمله:
- شروع علائم از چه زمانی بوده است؟
- آیا فرزندتان گلودرد یا مشکل در بلع داشته است؟
- آیا تب داشته است؟ تب چقدر بالا بود و چقدر طول کشید؟
- آیا درد شکم یا استفراغ داشته است؟
- آیا به اندازه کافی غذا می‌خورد؟
- آیا از سردرد شکایت کرده است؟
- آیا اخیراً به تشخیص پزشک عفونت استرپتوکوکی داشته است؟
- آیا فرزندتان بیماری دیگری دارد؟
- آیا در حال حاضر دارویی مصرف می‌کند؟
- آیا حساسیت دارویی دارد؟
آمادگی برای پاسخ به سوالات پزشک باعث می‌شود فرصت کافی باقی بماند تا بتوانید در مورد هر نکته دیگری که برایتان مهم‌تر است، صحبت کنید.
بنابر آنچه گفته شد مخملک یک بیماری باکتریایی است که در برخی افراد مبتلا به گلودرد استرپتوکوکی ایجاد می‌شود. و بیشتر در کودکان بین سنین 5 تا 15 سال رایج است. در این بیماری که به نام اسکارلاتینا نیز شناخته می‌شود، بثورات پوستی سال قرمز روشنی بیشتر قسمت‌های بدن را می‌پوشاند. همچنین، مخملک تقریباً همیشه با گلودرد و تب شدید همراه است.
گرچه علائم مخملک آزاردهنده است، اما خوشبختانه پزشک میتواند به سرعت تشخیص دهد که شما مخملک دارید یا خیر. اگر داشته باشید، آنتی بیوتیک تجویز می‌کند و شما خیلی زود حالتان بهبود می‌یابد. حتما تحت درمان پزشکی قرار بگیرد. مخملک آزاردهنده است و عدم درمان آن میتواند منجر به بیماری بدتری شود.
سوالات متداول
مخملک بیشتر در کودکان بین سنین 5 تا 15 سال شایع است، اما میتواند افراد را در هر سنی که باشند، مبتلا کند.
هیچ واکسنی برای مخملک وجود ندارد.
میتوان بیش از یک بار به مخملک مبتلا شد. یک بار ابتلا به این بیماری مانع از ابتلای مجدد به آن نمیشود.
