رفتاردرمانی چیست؟
رفتاردرمانی چیست؟ انواع تکنیک‌های رفتاردرمانی چیست؟ در این مطلب با مفهوم رفتاردرمانی برای بچه‌ها و انواع روش‌ها و تکنیک‌های رفتاردرمانی آشنا شوید.
رفتاردرمانی
تکنیک‌های رفتاردرمانی استفاده‌شده برای کودکان و نوجوانان بسیار متفاوت است، اما همه‌ٔ آنها در درجه‌ٔ اول روی این موضوع متمرکزند که چگونه برخی افکار مشکل‌ساز یا رفتارهای منفی یک کودک ممکن است به شکل ندانسته یا ناخواسته از اطرافیان او اصطلاحاً «پاداش» بگیرند یا تقویت شوند. این پاداش‌ها یا تقویت‌ها اغلب به افزایش فراوانی این افکار و رفتارهای نامطلوب کمک می‌کنند. تکنیک‌های رفتاردرمانی را می‌توان برای طیف وسیعی از علائم روان‌شناختی در بین نوجوانان و بچه‌ها به کار برد.
اگرچه تکنیک‌های رفتاردرمانی ممکن است با توجه به نوع اختلال به میزان قابل توجهی متفاوت باشند، اما خصلت مشترک بین آنها این است که رفتاردرمانگران، بچه‌ها را ترغیب می‌کنند که رفتارهای جدید را امتحان کنند، به رفتارهای مطلوب پاداش دهند و اجازه دهند رفتارهای ناخواسته «خاموش شوند»، یعنی نادیده گرفته شوند. پس در رفتاردرمانی، والدین و فرزندان یاد می‌گیرند رفتارهای مطلوب را تقویت کنند و رفتارهای نامطلوب را کاهش دهند.
برای مثال، نوجوانی را تصور کنید که در انجام تکالیف درسی مشکل دارد. برای تشویق رفتارهای مطلوب، مثلاً انجام تکالیف، والدین یک سیستم پاداش‌دهی ایجاد می‌کنند که شامل امتیاز گرفتن پس از اتمام تکالیف است و این امتیازها می‌توانند در پایان هفته با پاداش دلخواه برای مثال، رفتن به سینما با دوستان معامله شوند. پاداش باید چیزی باشد که فرزندتان می‌خواهد و باید به طور واضح با هدف خاصی، یعنی در اینجا با اتمام تکالیف درسی گره خورده باشد. در ابتدا فرزند شما برای کسب پاداش خارجی تلاش خواهد کرد، اما با گذشت زمان، خود آن تکلیف راحت‌تر می‌شود و می‌توان پاداش را کم‌کم حذف کرد. سپس، می‌توان اهداف جدیدی تعیین کرد.
تله‌ٔ رایجی که خانواده‌ها در آن می‌افتند پاداش دادن ناخواسته به رفتار غلط است. برای مثال، نوجوانی را در نظر بگیرید که تکالیف خود را تمام نکرده است، اما واقعاً می‌خواهد با دوستانش بیرون برود. با وجود مخالفت‌های اولیه، نوجوان همچنان پافشاری می‌کند و در مقابل والدینش عصبانی، تحریک‌پذیر و نافرمان می‌شود. والدین پس از الم‌شنگه به این نتیجه می‌رسند که دیگر نمی‌توانند این بگومگو را تحمل کنند و به او اجازه‌ٔ رفتن می‌دهند. به این ترتیب، والدین ناخواسته به رفتار مقابله‌جویانه‌ٔ نوجوانشان پاداش می‌دهند یا آن را تقویت می‌کنند.
بهترین راه برای کنترل این موقعیت‌ها نادیده گرفتن برنامه‌ریزی‌شده‌ٔ این برون‌ریزی و تقویت رفتار مورد نظر، یعنی تلاش برای انجام تکالیف است. متخصصان رفتاری به دنبال درک چنین ارتباطاتی بین رفتارها، پاداش‌ها و یادگیری و کمک به کودکان، نوجوانان و والدین برای شکل دادن به رفتارهای خود جهت دستیابی به اهداف فردی و خانوادگی هستند.
انواع تکنیک‌های رفتاردرمانی
مدیریت رفتاری در کلاس
مدیریت رفتاری در کلاس نوعی درمان مبتنی بر شواهد است که برای حمایت از رفتارهای مثبت دانش‌آموزان در کلاس، ضمن جلوگیری از رفتارهای منفی و افزایش مشارکت تحصیلی دانش‌آموزان طراحی شده است. در این نوع درمان، معلم در ارائه‌ٔ درمان مشارکت می‌کند. مدیریت رفتاری کلاسی شواهد تجربی قابل توجهی به عنوان یک درمان مؤثر در درمان اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی یا ADHD دریافت کرده است.
مداخلات رفتاری همسالان
مداخلات رفتاری همسالان شامل یک یا چند نفر از همسالان است که به بچه‌ٔ دارای مشکلات رفتاری کمک می‌کنند. معلم همسالان کودک را آموزش می‌دهد تا رفتارهای مثبت و عملکرد تحصیلی او را با راهبردهای حمایت اجتماعی و تحصیلی تقویت کنند. این نوع درمان غالباً در محیط مدرسه مورد استفاده قرار می‌گیرد و نشان داده شده است که فواید زیادی برای رشد تحصیلی، اجتماعی و بین‌فردی دارد.
همچنین تحقیقات نشان داده است که این مشارکت برای بچه‌های کمک‌کننده نیز تأثیر مثبتی دارد، زیرا احساس مسئولیت و تغییرات رفتاری سازنده را در آنها تقویت می‌کند. پژوهش‌ها ثابت کرده است که مداخلات رفتاری همسالان در درمان کم‌توجهی-بیش‌فعالی ثمربخش است. انواعی از مداخلات رفتاری مبتنی بر همسالان وجود دارد، از جمله:
- الگوسازی همسالان
- آموزش ابتکار عمل به همسالان
- تدریس همسالان در کل کلاس
آموزش رفتاری والدین
تکنیک آموزش رفتاری والدین با هدف تعلیم والدین در مورد چگونگی تقویت رفتارهای مطلوب در فرزندان، دلسرد کردن از آنها رفتارهای نامطلوب و بهبود تعاملات والدین و بچه‌ها ایجاد شده است. در این روش درمانی، والدین نقش بسزایی در درمان مشکلات رفتاری فرزندان خود دارند. در طول جلسات درمانی، والدین می‌آموزند که چگونه فرزندان خود را با دقت در خانه مشاهده کنند و مهارت‌هایی برای پاداش دادن به رفتارهای مثبت فرزندانشان با استفاده از ستایش، توجه مثبت و جایزه، آموزش را یاد می‌گیرند. همچنین به آنها آموخته شده است که برای دلسرد کردن از رفتارهای بد، از وضع قانون، وقفه دادن و نادیده گرفتن استفاده کنند.
شواهد تجربی قابل توجهی از اثربخشی تکنیک آموزش رفتاری والدین در کاهش مشکلات رفتاری بچه‌ها، به ویژه برای بچه‌های مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی پشتیبانی کرده است.
مداخلات ترکیبی مدیریت رفتاری
تحقیقات نشان داده است که ترکیبی از اشکال بالا، یعنی مدیریت رفتاری کلاسی، آموزش رفتاری والدین یا مداخلات رفتاری همسالان برای درمان کم‌توجهی-بیش‌فعالی کاملاً مستدل و اثربخش است.
الگوسازی
الگوسازی شکلی از درمان است که در آن یک درمانگر پاسخی بدون ترس به موقعیت منفی نشان می‌دهد تا کودک یا نوجوان را به تقلید ترغیب کند. ثابت شده است که این روش در درمان اضطراب در کودکان و نوجوانان مؤثر است.
