دلایل عدم تخمک گذاری چیست؟

اگر تخمک گذاری در زنان صورت نگیرد امکان بارداری وجود ندارد، زیرا تخمکی برای لقاح وجود نخواهد داشت. چرخه قاعدگی که بدون آزاد شدن تخمک اتفاق می‌افتد، سیکل بدون تخمک گذاری نامیده می‌شود. طبیعی است که اگر باردار هستید، یائسه شده‌اید یا از قرص‌های ضد بارداری استفاده می‌کنید، این دوره را نخواهید داشت.

�در این مطلب با مشکل عدم تخمک گذاری، علت، علائم و راه‌های درمان آن آشنا می‌شوید.

تخمک گذاری چگونه اتفاق می‌افتد؟

تخمک گذاری به معنای آزاد شدن تخمک از تخمدان است. این فرایند بخشی از چرخه قاعدگی است و به طور متوسط در روز 14 ام از سیکل قاعدگی 28 روزه اتفاق می‌افتد. هورمون‌های متعددی در آزاد شدن تخمک نقش دارند. فرایند تخمک گذاری زمانی شروع می‌شود که هیپوتالاموس مغز هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) را آزاد می‌کند. این هورمون باعث می‌شود غده هیپوفیز در مغز هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) را ترشح کند.

بین روزهای ششم و چهاردهم چرخه قاعدگی، هورمون محرک فولیکول باعث می‌شود فولیکول‌ها که کیسه‌های مایع کوچک حاوی تخمک در حال رشد هستند در یکی از تخمدان‌ها شروع به بلوغ کنند. طی روزهای 10 تا 14 چرخه، تنها یکی از فولیکول‌های در حال رشد تخمک کاملاً بالغی را تشکیل می‌دهد. در حدود روز چهاردهم چرخه قاعدگی، افزایش ناگهانی هورمون لوتئینه کننده باعث می‌شود که تخمدان تخمک خود را آزاد کند. به این اتفاق تخمک گذاری می‌گویند. پس از تخمک گذاری، تخمک سفر پنج روزه خود به سمت رحم را در مسیر لوله فالوپ آغاز می‌کند. در حینی که تخمک در مسیر لوله رحمی حرکت می‌کند، سطح هورمون پروژسترون در بدن افزایش می‌یابد که به آماده‌سازی پوشش رحم برای بارداری کمک می‌کند.

عدم تخمک گذاری چیست؟

عدم تخمک گذاری یا Anovulation زمانی اتفاق می‌افتد که در طول چرخه قاعدگی تخمکی از تخمدان‌ها آزاد نشود و علامت اصلی آن داشتن قاعدگی نامنظم است. برای بارداری به یک تخمک نیاز است که هر ماه از تخمدان آزاد می‌شود. از آنجایی که هورمون‌های متعددی در این فرایند نقش دارند، دلایل زیادی برای آزاد نشدن تخمک وجود دارد. شکل مزمن این مشکل یکی از علل شایع ناباروری در زنان است.

آیا می‌توان بدون تخمک گذاری پریود شد؟

قاعدگی زمانی اتفاق می‌افتد که تخمک آزاد شده از تخمدان بارور نشود، در نتیجه رحم پوشش خود را فرو می‌ریزد و شما در هر ماه پریود می‌شوید. به همین دلیل، از منظر علم پزشکی نمی‌توانید بدون تخمک‌گذاری پریود شوید. با این حال، در برخی موارد نیز ممکن است خونریزی اتفاق بیفتد که پریودِ بدون تخمک گذاری نامیده می‌شود. این وضعیت به عنوان خونریزی غیر طبیعی رحم (AUB) یا خونریزی بدون تخمک گذاری نیز شناخته می‌شود. خونریزی غیر طبیعی رحم نوعی خونریزی نامنظم است که در بین زنان شایع بوده و تقریباً یک سوم زنانی که در سنین باروری هستند آن را تجربه می‌کنند.

عدم تخمک گذاری در چه کسانی اتفاق می‌افتد؟

عدم تخمک گذاری می‌تواند در هر زنی که تخمدان دارد و در سنین باروری است، رخ دهد. این به طور متوسط شامل بازه سنی بین 12 تا 51 سالگی است. در صورت داشتن بیماری‌ها یا شرایط زیر احتمال بیشتری وجود دارد که دچار این مشکل شوید.

• مدت زمان زیادی از اولین پریودتان نمی‌گذرد و در اوایل دوران بلوغ به سر می‌برید.
• در دوران پیش‌یائسگی هستید، یعنی زمانی که بدن در حال انتقال به دوران یائسگی است.
• ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) 
• شاخص توده بدنی (BMI) شما بسیار پایین است که معمولاً ناشی از بی‌اشتهایی عصبی یا انجام ورزش زیاد برای مدت طولانی است.

علائم و نشانه‌ های عدم تخمک گذاری

شناخت علائم کلی تخمک گذاری و دنبال کردن چرخه‌های قاعدگی می‌تواند به آگاه شدن شما از علائم و نشانه‌های این مشکل کمک کند. باید توجه داشته باشید که پریود شدن لزوماً به معنای آزاد شدن تخمک نیست. علائم و نشانه‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• قاعدگی نامنظم: اگر مدت زمان بین پریودها مدام تغییر کند، پریود نامنظم تلقی می‌شود. متوسط چرخه قاعدگی 28 روز است، اما می‌تواند چند روز کوتاه‌تر یا طولانی‌تر از آن باشد.
• قاعدگی‌های بسیار سنگین یا بسیار سبک: از دست دادن بیش از 80 میلی لیتر خون در دوره قاعدگی یا داشتن پریودی که بیش از هفت روز طول می‌کشد به عنوان پریود سنگین تعریف می‌شود. از دست دادن خون کمتر از 20 میلی‌لیتر نیز پریود سبک در نظر گرفته می‌شود.
• پریود نشدن (آمنوره): وقفه افتادن بین پریودها و قطع دوره‌ای قاعدگی یا آمنوره بدون وقوع بارداری می‌تواند نشانه عدم تخمک گذاری باشد.
• کمبود مخاط دهانه رحم: درست قبل از مرحله آزاد شدن تخمک و در حین آن، معمولاً بیشترین مخاط دهانه رحم را به صورت ترشحات واژینال دارید. رنگ ترشحات واژن در این زمان معمولاً شبیه سفیده تخم مرغ خام است. اگر این ترشحات را ندارید، ممکن است دچار این مشکل شده باشید.
• نامنظم بودن دمای پایه بدن: دمای پایه، دمای بدن در حالت استراحت کامل است که معمولاً بعد از بیدار شدن از خواب و قبل از انجام هر نوع حرکت یا فعالیت بدنی اندازه‌گیری می‌شود. تخمک گذاری می‌تواند باعث افزایش جزئی در دمای پایه بدن شود.

علت عدم تخمک‌ گذاری

به طور کلی، علت فقدان تخمک گذاری، عدم تعادل یک یا چند هورمون خاص به خصوص هورمون‌های دخیل در این فرآیند است. این هورمون‌ها عبارت‌اند از:

• هورمون آزادکننده گنادوتروپین 
• هورمون محرک فولیکول 
• هورمون لوتئینه کننده 

با این حال، حتی هورمون‌هایی که نقش مستقیمی در آزاد شدن تخمک ندارند، مانند تستوسترون و پرولاکتین، می‌توانند بر هورمون‌های مورد نیاز برای انجام این فرآیند تاثیر بگذارند. عدم تعادل هورمونی و بیماری‌های زیر می‌تواند باعث عدم تخمک گذاری شود:

سطح بالای آندروژن‌ها (هایپرآندروژنیسم)

آندروژن‌ها گروهی از هورمون‌ها شامل تستوسترون، آندروسترون و آندروستندیون هستند که توسط غدد جنسی تخمدان‌ها یا بیضه‌ها و غده فوق کلیوی تولید می‌شوند و به رشد و تولید مثل در مردان و زنان کمک می‌کنند. آندروژن‌ها به طور معمول هورمون‌های مردانه تلقی می‌شوند، اما بدن زنان نیز مقدار کمی از آنها تولید می‌کند. اگر سطح این هورمون‌ها در خون یک زن بالاتر از حد طبیعی باشد، می‌تواند باعث شود که فولیکول‌ها به جای بزرگ شدن و بلوغ کوچک بمانند. بیماری‌هایی که می‌توانند باعث هایپرآندروژنیسم شوند عبارت‌اند از:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک 
• چاقی
• مشکلات غده فوق کلیوی
• اختلالات غده هیپوفیز، مانند سندرم کوشینگ یا آکرومگالی
• برخی داروها، مثل استروئیدهای آنابولیک

اختلال عملکرد غده هیپوفیز (هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک)

 غده هیپوفیز، هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) را تولید می‌کند که برای تخمک گذاری لازم هستند. اگر غده هیپوفیز به اندازه کافی از این دو هورمون تولید نکند، می‌تواند منجر به مشکل آزاد نشدن تخمک شود. بیماری‌ها و موقعیت‌هایی که باعث می‌شود غده هیپوفیز به اندازه کافی LH و FSH ترشح نکند عبارت‌اند از:

• داشتن وزن یا شاخص توده بدنی بسیار پایین
• ورزش‌ شدید یا بیش از حد در طولانی مدت
• سندرم شیهان
• تومور غده هیپوفیز
• آسیب به غده هیپوفیز 

سطح بالای پرولاکتین (هایپرپرولاکتینمی)

پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز ترشح می‌شود. این هورمون عمدتاً به خاطر تحریک تولید شیر در سینه مادران شناخته می‌شود. پرولاکتین همچنین تولید هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول را که برای آزاد شدن تخمک لازم هستند سرکوب می‌کند. به همین دلیل، مقدار زیاد پرولاکتین در خون می‌تواند باعث عدم تخمک گذاری شود. بیماری‌ها و موقعیت‌هایی که می‌توانند باعث هایپرپرولاکتینمی شوند عبارت‌اند از:

• شیردهی
• نوعی تومور غده هیپوفیز به نام پرولاکتینوما
• آسیب به غده هیپوفیز 
• آسیب یا بیماری کلیه‌ها، کبد و اختلالات غده تیروئید 
• برخی داروها، مانند داروهای روانگردان، مخدرها و داروهایی که برای درمان زخم معده یا مشکل افزایش سطح اسید معده استفاده می‌شوند.

سطح پایین هورمون‌های تیروئید (کم کاری تیروئید)

تیروئید غده‌ای پروانه‌ای شکل در جلوی گردن است که دو هورمون مورد نیاز برای بسیاری از عملکردهای بدن را تولید می‌کند: تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4). پایین بودن سطح تیروکسین در خون می‌تواند میزان پرولاکتین ساخته شده توسط غده هیپوفیز را افزایش دهد. پرولاکتین هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول را که برای آزاد شدن تخمک لازم هستند سرکوب می‌کند، بنابراین پایین بودن سطح تیروکسین می‌تواند باعث عدم تخمک گذاری شود. بیماری‌ها و شرایطی که می‌توانند باعث کم کاری تیروئید شوند عبارت‌اند از:

• تیروئیدیت هاشیموتو (بیماری خودایمنی)
• جراحی تیروئید
• پرتو درمانی
• برخی داروها، مانند لیتیوم

سطح پایین هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH)

هیپوتالاموس هورمون آزادکننده گنادوتروپین را تولید می‌کند. این هورمون باعث ترشح هورمون لوتئینه کننده و هورمون محرک فولیکول می‌شود که برای آزاد شدن تخمک مورد نیاز هستند. به همین دلیل، پایین بودن سطح GnRH در خون می‌تواند باعث عدم تخمک گذاری شود. آسیب به هیپوتالاموس می‌تواند موجب کاهش سطح GnRH شود.

عدم تخمک گذاری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

به طور کلی مبنای تشخیص عدم تخمک گذاری داشتن پریودهای نامنظم است. با این حال، اگر در تلاش برای بارداری هستید، پزشک علت مشکل را بررسی خواهد کرد. این علت ممکن است به تشخیص دیگری منجر شود. نوع آزمایش برای تشخیص عدم تخمک گذاری بستگی به این دارد که پزشک به چه عللی مشکوک است. آزمایش‌هایی که می‌توانند به تشخیص این مشکل کمک کنند عبارت‌اند از:

• سطح پروژسترون خون
• سطح هورمون‌های تیروئید در خون
• سطح پرولاکتین خون
• سونوگرافی اندام‌های لگنی 

بسیاری از عدم تعادل‌های هورمونی که باعث عدم تخمک گذاری می‌شوند، علائم دیگری نیز دارند، بنابراین در صورت مشاهده علائم نوعی عدم تعادل هورمونی، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را تجویز کند.

عدم تخمک گذاری چگونه درمان می‌شود؟

درمان عدم تخمک گذاری در صورت امکان با اصلاح عدم تعادل هورمونی که عامل آن است، انجام می‌شود. به طور کلی، تغییرات سبک زندگی که ممکن است این مشکل را درمان کنند شامل موارد زیر هستند:

• مدیریت استرس: اگر پزشک مشکوک باشد که استرس عامل مشکل است، احتمالاً توصیه می‌کند عوامل استرس‌زا را محدود کنید و از تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق برای مقابله بهتر با استرس استفاده کنید.
• مدیریت وزن: اگر دچار چاقی هستید، پزشک ممکن است تلاش برای کاهش وزن را برای درمان عدم تخمک گذاری توصیه کند. در صورتی که شاخص توده بدنی پایینی دارید، پزشک احتمالاً افزایش وزن را توصیه کند. اگر هر یک از این شرایط در مورد شما صدق می‌کند، حتماً با متخصص تغذیه صحبت کنید تا بتوانید وزنتان را به شکلی بی‌خطر و مناسب مدیریت کنید.
• کاهش دفعات و شدت ورزش: اگر پزشک مشکوک به این است که روتین ورزشی و شدت تمرینات بدنی که دارید باعث عدم تخمک گذاری می‌شود، ممکن است محدود کردن مدت زمان ورزش و شدت تمرینات را توصیه کند.

درمان‌ های دارویی برای عدم تخمک گذاری

اگر بیماری‌ باعث عدم تخمک گذاری شده است و این بیماری قابل درمان است، پزشک احتمالاً دارویی تجویز می‌کند که می‌تواند این مشکل را نیز درمان کند. به عنوان مثال، اگر کم کاری تیروئید دارید، مصرف دارو برای درمان این اختلال می‌تواند مشکل آزاد شدن تخمک را نیز درمان کند.

از سویی دیگر برخی داروها، مانند داروهای ضدصرع و داروهای ضد روان‌پریشی می‌توانند باعث این مشکل شوند. اگر می‌خواهید باردار شوید، پزشک ممکن است داروهای فعلی شما را برای درمان عدم تخمک‌ گذاری تغییر دهد. توجه داشته باشید که هرگز بدون مراجعه به پزشک میزان مصرف داروهای خود را تغییر ندهید یا آنها را قطع نکنید. 

داروهایی که به درمان این مشکل کمک می‌کنند عبارتند از:

• کلومیفن سیترات (CC): این دارو به اصلاح بی‌نظمی‌ در قاعدگی و فرایند آزاد شدن تخمک کمک می‌کند.
• تزریق گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG): این هورمون باعث می‌شود تخمدان‌ها یک تخمک آزاد کنند. شکل مصنوعی این هورمون را می‌توان برای درمان عدم تخمک گذاری تزریق کرد. این فرم از هورمون اغلب با کلومیفن سیترات مصرف می‌شود.
• تزریق هورمون محرک فولیکول (FSH): اگر بدن به اندازه کافی FSH تولید نمی‌کند و سایر روش‌های درمانی برای رفع این مشکل موثر نبوده‌اند، پزشک ممکن است تزریق FSH مصنوعی برای کمک به تخمدان‌ها در آزادسازی تخمک را پیشنهاد کند.
• تزریق آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH): تزریق این دو به کنترل سطوح هورمون لوتئینیه کننده که بدن برای تخمک گذاری نیاز دارد، کمک می‌کند.

آیا با وجود عدم تخمک گذاری می‌توان باردار شد؟

تغییرات سبک زندگی و داروها اغلب می‌توانند عدم تخمک گذاری را درمان کنند. این بدان معناست که در صورت درمان این مشکل فرصتی برای باردار شدن خواهید داشت. با این حال، عوامل زیاد دیگری وجود دارد که در لقاح و بارداری موفق دخیل هستند. اگر برای مشکل عدم تخمک گذاری تحت درمان قرار گرفته‌اید و هنوز نتوانسته‌اید باردار شوید، حتماً باید تحت نظر متخصص زنان قرار بگیرید. پزشک ممکن است لقاح آزمایشگاهی یا لقاح داخل رحمی را برای بارداری توصیه کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر پریودهای نامنظم، سنگین یا بیش از حد دردناکی را تجربه می‌کنید که زندگی شما را مختل می‌کنند، حتماً برای درمان به پزشک خود مراجعه کنید. همچنین اگر در تلاش برای بارداری هستید اما موفقیت آمیز نبوده است  با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است بدون آنکه متوجه باشید دچار عدم تخمک گذاری شده باشید.

بنابر آنچه گفته شد تجربه عدم تخمک گذاری در حین تلاش برای باردار شدن می‌تواند ناراحت‌کننده باشد. خبر خوب این است که بسیاری از عوامل بوجود آورنده قابل درمان هستند. اگر علائم و نشانه‌های این مشکل را تجربه می‌کنید، حتماً با پزشک تماس بگیرید. او می‌تواند به شما کمک کند تا علت را بفهمید و گزینه‌های درمانی را امتحان کنید. چنانچه بارداری هدف شماست و تغییرات سبک زندگی یا دارو به درمان عدم تخمک گذاری کمکی نکرده، باز هم راه‌هایی وجود دارد که بتوانید بارداری را تجربه کنید. با پزشکتان یا یک متخصص باروری در مورد لقاح آزمایشگاهی (IVF) یا لقاح داخل رحمی (IUI) صحبت کنید.