قرص اورژانسی جلوگیری از بارداری
قرص اورژانسی چیست و چه زمانی باید آن را مصرف کرد؟
آیا تابحال در شرایطی قرار گرفته‌اید که به دنبال روشی اضطراری برای پیشگیری از بارداری باشید؟ در این مطلب با قرص اورژانسی جلوگیری از بارداری، انواع قرص اورژانسی پیشگیری از بارداری و نحوهٔ مصرف و اثرگذاری آن و پاسخ سؤالات دیگری در مورد قرصهای اورژانسی آشنا شوید.
قرص اورژانسی چیست؟
اگر بدون استفاده از یک روش پیشگیری از بارداری رابطهٔ جنسی داشتید یا اگر روش پیشگیری از بارداری شما مؤثر نبود، قرصهای اورژانسی میتواند به شما کمک کند که باردار نشوید. این قرص‌ها با نام «قرص صبح روز بعد» یا ضد بارداری اورژانسی نیز شناخته می‌شوند، اما برای مصرف آن لازم نیست تا صبح روز بعد از رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده صبر کنید.
این قرص‌ها حاوی لوونورژسترل یا اولیپریستال استات هستند که به ترتیب با نام‌های پلن بی یک‌مرحله‌ای (Plan B One-Step) و اِلا (Ella) شناخته می‌شوند. توجه داشته باشید که این روش پیشگیری اورژانسی به عنوان اقدام اولیهٔ کنترل بارداری نیستند.
این دو نوع قرص ضدبارداری اورژانسی (ECP) مورد تأیید سازمان غذا و داروی FDA هستند و زمانی می‌توانند مؤثر باشند که با توجه به دستورالعمل مصرفشان بلافاصله و طی سه تا پنج روز پس از رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده یا زمانی که روش کنترل بارداری شما درست عمل نمی‌کند، مثل وقتی که کاندوم پاره می‌شود مصرف شوند.
توجه داشته باشید که قرص صبح روز بعد با میفپریستون (Mifeprex) که با نام RU-486 یا قرص سقط جنین نیز شناخته می‌شود، متفاوت است. این دارو روشی برای پایان دادن به بارداری است که در آن تخمک بارورشده به دیوارهٔ رحم چسبیده و شروع به رشد کرده است.
قرص اورژانسی چگونه عمل می‌کند؟
تحقیقات نشان می‌دهد که قرصهای اورژانسی پیشگیری از بارداری، بیشتر از طریق جلوگیری یا به تأخیر انداختن تخمک‌گذاری عمل می‌کنند. در موارد کمتر معمول، اگر تخمک‌گذاری قبلاً اتفاق افتاده باشد، قرص اورژانسی ممکن است از لقاح تخمک توسط اسپرم جلوگیری کند.
این را نیز بدانید که اگر یک تخمک بارورشده قبلاً در رحم کاشته شده باشد، یعنی شما باردار هستید! پس قرص های اورژانسی، بارداری شما را متوقف نمی‌کنند یا به آن آسیبی نمی‌رسانند.
انواع قرص های اورژانسی
دو نوع قرص اورژانسی مورد تأیید سازمان غذا و دارو برای پیشگیری اضطراری از بارداری وجود دارد:
اولیپریستال استات
اولیپریستال استات که با نام‌های اِلا (Ella) یا اِلاوان (ellaOne) هم شناخته می‌شود باعث اختلال در عملکرد طبیعی پروژسترون می‌شود، زیرا این هورمون بدن زن را برای بارداری آماده می‌کند. این قرص اورژانسی همچنین با متوقف کردن یا به تأخیر انداختن تخمک‌گذاری مانع بارداری می‌شود.
قرص لوونل
قرص لوونل (Levonelle) که با نام تجاری لوونوژسترول شناخته می‌شود. این قرص‌ها حاوی ترکیبات پروژسترونی هستند و در دو نوع یک‌عددی در دز 1/5 میلی‌گرمی و دوعددی در دز 0/75 میلی‌گرمی موجودند. مصرف این قرص‌ها باعث توقف یا به تأخیر انداختن تخمک‌گذاری می‌شوند. after pill dose ،Next choice ،Take Action ،Plan B One–step ،My Way برخی از نام‌های تجاری قرصهای لوونوژسترول هستند.
قرص لوونورژسترول بدون نسخه در دسترس است ولی الاوان فقط با نسخهٔ پزشک قابل تهیه است.
بهترین زمان مصرف قرص های اورژانسی
پیشگیری از بارداری اورژانسی زمانی بهترین نتیجه را دارد که در اسرع وقت بعد از رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده خصوصاً در زوج‌هایی که از روش های طبیعی جلوگیری از بارداری مثل خارج کردن آلت تناسلی قبل از انزال استفاده می‌کنند مصرف شود. اگر نمی‌توانید قرصهای ضدبارداری اورژانسی را فوراً مصرف کنید، در صورتی که حداکثر سه تا پنج روز پس از رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده مصرف شوند، همچنان می‌توانند در جلوگیری از بارداری مؤثر باشند. این موضوع که دقیقاً تا چند روز پس از رابطهٔ جنسی مؤثر خواهند بود، به نوع قرص اورژانسی ارتباط دارد:
- قرص الا یا اولیپریستال استات را در اسرع وقت ظرف پنج روز یا 120 ساعت پس از رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده مصرف کنید.
- قرص پلن بی را در اسرع وقت ظرف سه روز یا طی 72 ساعت اول پس از رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده مصرف کنید. همانطور که پیش از این گفته شد نوع یک‌عددی این قرص در دوز ۱/۵ میلی‌گرمی تهیه شده‌اند و نوع دوعددی آنها 0/75 میلی‌گرمی است. نحوهٔ مصرف نوع دودزی آن به این شکل است که قرص اول باید در اسرع وقت ظرف سه روز و قرص دوم 12 ساعت بعد مصرف شود.
قرص اورژانسی چقدر مؤثر است؟
اثربخشی قرص های اورژانسی پیشگیری از بارداری به عوامل مختلفی مانند نوع قرص، زمان مصرف و شرایط فردی بستگی دارد. از جمله اینکه این قرص‌ها زمانی موثرتر هستند که بعد از رابطه جنسی محافظت‌نشده، در اسرع وقت مصرف شوند. طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی در صورت مصرف ظرف 5 روز پس از رابطه جنسی میتواند از 95 درصد بارداری‌ها جلوگیری کند. با این حال، اثربخشی آنها با گذشت زمان کاهش می‌یابد، بنابراین مهم است که قرص را در سریع‌ترین زمان ممکن مصرف کنید.
در چه صورت قرص اورژانسی اثر نمی‌کند؟
مصرف قرص اورژانسی اقدامی مؤثر برای جلوگیری از بارداری، به‌دنبال رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده است، اما به اندازه سایر روش های پیشگیری از بارداری کارآمد نیست و به عنوان روش معمول پیشگیری از بارداری توصیه نمی‌شود. اگرچه بیشتر زنان می‌توانند از این قرص‌ها استفاده کنند، اما مصرف قرص اورژانسی برای همه افراد مناسب یا اثربخش نیست. خوردن قرص اورژانسی در صورت داشتن هر یک از شرایط زیر توصیه نمی‌شود:
- حساسیت به ترکیبات این قرص‌ها
- سابقهٔ آسم شدید
- تداخلات دارویی از جمله داروهای مورد استفاده برای درمان صرع، HIV یا سل، باربیتورات‌ها، داروهای کاهنده اسیدیته معده مانند امپرازول و برخی از آنتی‌بیوتیک‌هایی که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند ریفامپیسین و ریفابوتین
- داروهای گیاهی مانند خار مریم
اگر در حال حاضر یکی از این داروها را مصرف می‌کنید، قرص ellaOne ممکن است بی‌اثر باشد. در صورت استفاده از لوونل هم ممکن است نیاز به افزایش دز وجود داشته باشد. بنابراین با توجه به داروهایی که مصرف می‌کنید با پزشک خود یا داروساز داروخانه مشورت کنید. بر اساس برخی شواهد نیز کارایی این قرص‌ها در پیشگیری از بارداری زنان دارای اضافه وزن و چاقی به اندازهٔ زنان در محدودهٔ وزنی سالم نیست.
عوارض قرص های اورژانسی
برخی از زنان به دنبال مصرف این داروها دچار عوارض جانبی مثل حالت تهوع یا استفراغ، سرگیجه، خستگی، سردرد، حساسیت پستان‌ها، درد یا گرفتگی زیر شکم می‌شوند که معمولاً فقط تا چند روز پس از مصرف قرص‌ها ادامه می‌یابد. همچنین در برخی زنان مصرف قرصهای اورژانسی باعث تغییرات در قاعدگی، برخی مشکلات پوستی یا تغییراتی در خلق و خویشان می‌شوند. در کل عوارض قرص اورژانسی به شرح زیر است:
اثرات قرص اورژانسی بر پریود
همانطور که پیش از این اشاره شد، عملکرد قرص های ضد بارداری اورژانسی این‌گونه است که از تخمک‌گذاری و آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها جلوگیری کرده یا این عمل را به تاخیر می‌اندازند. همچنین، اگر تخمک‌گذاری قبلاً اتفاق افتاده باشد، این قرص‌ها ممکن است مانع لقاح تخمک توسط اسپرم شوند. از این رو، قرصهای ضد بارداری اورژانسی می‌توانند بر چرخه قاعدگی زنان نیز تاثیر بگذارند. مطالعات نشان داده است زنانی که از روش های پیشگیری اورژانسی استفاده می‌کنند، ممکن است تغییراتی در طول و مدت چرخه قاعدگی خود حس کنند.
پس از مصرف قرص اورژانسی جلوگیری از بارداری، ممکن است قاعدگی بعدی شما دیرتر یا زودتر از زمان معمول اتفاق بیفتد. بیشتر زنان در عرض یک هفته از موعد طبیعی قاعدگی خود، پریود می‌شوند. همچنین ممکن است پریود سنگین‌تر، سبک‌تر یا به صورت لکه‌بینی بوده و با دردی کمتر یا بیشتر از حد معمول همراه باشد.
این را هم در نظر داشته باشید که اگر بیش از یک هفته پس از موعد طبیعی پریود نشدید یا اگر فکر می‌کنید ممکن است بعد از مصرف قرص اورژانسی باردار شده باشید، برای مطمئن شدن یک تست بارداری بدهید.
اثرات قرص اورژانسی بر پوست
اگرچه استفاده از قرص های ضد بارداری اورژانسی بی‌خطر است، اما ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند که روی پوست تاثیر بگذارد. برخی از اثرات بالقوه این قرص‌ها بر روی پوست، میتواند شامل خشکی پوست، آکنه، افزایش حساسیت به خورشید و ایجاد لک‌های پوستی باشد. این اثرات موقتی هستند و معمولاً به خودی خود برطرف می‌شوند. در موارد نادر، برخی افراد ممکن است واکنش آلرژیک به دارو داشته باشند که میتواند به صورت بثورات پوستی، خارش یا کهیر ظاهر شود که در این صورت باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.
لازم است بدانید که قرصهای ضد بارداری اورژانسی در درجه اول روی سیستم تولیدمثل و تعادل هورمونی بدن تاثیر می‌گذارند، نه اینکه مستقیماً پوست را هدف قرار دهند. بنابراین، اثرات بالقوه‌ای که روی پوست دارند معمولاً خفیف و موقت است. اگر پس از مصرف این قرص‌ها، هرگونه عوارض پوستی نگران‌کننده یا مداومی را تجربه کردید، توصیه می‌شود برای ارزیابی بیشتر با یک پزشک مشورت کنید. او میتواند بر اساس وضعیت خاص شما و سابقه پزشکی‌تان توصیه‌های مناسبی ارائه دهد.
اثرات قرص اورژانسی بر روان
قرصهای ضد بارداری مانند پلن بی به‌طور بالقوه می‌توانند روی خلق و خو تاثیر بگذارند. دز بالای پروژستین لوونورژسترل موجود در این قرص‌ها میتواند باعث تغییرات خلقی یا بی‌ثباتی عاطفی در برخی افراد شود. این تغییرات خلقی ممکن است شبیه به نوعی شدیدی از سندرم پیش از قاعدگی (PMS) باشند.
توجه به این نکته مهم است که افراد مختلف ممکن است به تغییرات هورمونی واکنش متفاوتی نشان دهند. برخی زنان ممکن است این تغییرات را به شکل خلق و خوی بهتر نشان دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تاثیری منفی بر سلامت روان خود را تجربه کنند.
همانطور که گفته شد، به‌طور کلی، قرص های ضد بارداری اورژانسی بی‌خطر تلقی می‌شوند و باعث عوارض جانبی طولانی‌مدت یا جدی نمی شوند. با این حال، باید به یاد داشته باشید که تجربیات افراد، ممکن است متفاوت باشد و همیشه بهتر است برای مشاوره با یک پزشک صحبت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
در صورت مشاهدهٔ موارد زیر بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا از باردار نشدن خود مطمئن شوید:
- نگرانی از برخی علائم نشان‌دهندهٔ بارداری
- تأخیر در قاعدگی بعدی به مدت بیش از 7 روز
- قاعدگی کوتاه‌تر یا سبک تر از حد معمول
- هر گونه درد ناگهانی یا غیرعادی در زیر شکم، سه تا پنج هفته پس از مصرف قرص‌ها
- خونریزی یا لکه‌بینی بیشتر از یک هفته
برخی از این موارد میتواند از علائم سقط جنین باشد یا اینکه تخمک بارورشده در خارج از رحم، معمولاً در لولهٔ فالوپ بارور شده است که به آن حاملگی خارج از رحم گفته می‌شود. توجه داشته باشید که این علامتی نادر اما جدی است و نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارد.
طبق آنچه که گفته شد، این قرص‌ها انتخاب مناسبی برای پیشگیری از بارداری نیستند و بهتر است که روشی مناسب برای کنترل بارداری داشته باشید؛ اما چنانچه مجبور به استفاده از آنها شدید، لازم است بدانید که طرز صحیح استفاده از این داروها در میزان اثربخشی آنها مؤثر خواهد بود. همچنین از سرگیری فعالیت جنسی زمانی باید انجام شود که روش دیگری برای جلوگیری از بارداری داشته باشید، چرا که با داشتن رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده، طی روزها و هفته‌های بعد از مصرف این قرص‌ها در معرض خطر بارداری هستید.
سوالات متداول
بله. پزشک میتواند نسخهای به شما بدهد تا از داروخانه بگیرید و هر موقع نیاز داشتید استفاده کنید، یا میتوانید برخی از انواع قرصهای اورژانسی پیشگیری از بارداری اضطراری را هر موقع خواستید از داروخانه خریداری کنید.
برای مصرف هر نوع دارویی در دوران شیردهی حتماً باید با پزشکتان مشورت کنید. ایمنی برخی قرص ها از جمله الاوان در دوران شیردهی هنوز مشخص نیست.
شما میتوانید در هر زمانی از چرخهٔ قاعدگی خود از قرصهای ضدبارداری اورژانسی استفاده کنید.
