توبکتومی چیست و چه عوارضی دارد؟

لوله‌های فالوپ، لوله‌های نازکی هستند که هر یک از تخمدان‌ها را به رحم متصل می‌کنند و گذرگاهی برای بارور شدن تخمک‌ها توسط اسپرم و شروع بارداری هستند. بدیهی است که بستن لوله‌های رحم در زنان آنها را احتمالاً برای همیشه از باردار شدن باز می‌دارد. اگر به پیشگیری دائمی از بارداری فکر می‌کنید، مهم است که قبل از تصمیم گیری، با روش انجام این کار به طور کامل آشنا شده و از مزایا و معایب آن کاملاً مطلع باشید. پشیمانی از انجام این کار یکی از مهم‌ترین مواردی است که زنان با آن روبرو می‌شوند.

در این مطلب با جراحی توبکتومی یا بستن لوله‌ها به عنوان روشی دائمی برای جلوگیری از بارداری و شرایط انجام آن آشنا می شوید.

توبکتومی چیست؟

توبکتومی که به نام بستن لوله‌های رحمی نیز شناخته می‌شود، نوعی روش پیشگیری دائمی از بارداری است. در طول این جراحی، لوله‌های فالوپ یا لوله‌های رحمی بریده شده و گره زده می‌شوند یا مسدود می‌شوند تا به طور دائم از بارداری جلوگیری شود. با بستن لوله‌های رحم از انتقال تخمک به رحم یا رفتن اسپرم به سمت تخمک از طریق لوله‌های فالوپ جلوگیری می‌شود.

بستن لوله‌های رحمی را می‌توان در هر زمانی، از جمله بعد از زایمان یا همراه با جراحی شکمی دیگری، مانند سزارین انجام داد. توجه داشته باشید که اکثر عمل‌های توبکتومی قابل برگشت نیستند. این فرایند که معکوس کردن توبکتومی نام دارد نیاز به جراحی عمده دارد و همیشه نتیجه‌بخش نیست.

علت انجام توبکتومی 

بستن لوله‌های رحمی یکی از رایج‌ترین روش‌های جراحی مورد استفاده برای عقیم‌سازی زنان است. توبکتومی به طور دائم از بارداری جلوگیری می‌کند، بنابراین دیگر نیازی به استفاده از هیچ نوع روش کنترل بارداری نیست. با این حال، این عمل از زنان در برابر عفونت‌های مقاربتی محافظت نمی‌کند.

همچنین، توبکتومی ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهد، به خصوص اگر لوله‌های فالوپ برداشته شوند. با این حال، عمل بستن لوله‌ها برای همه مناسب نیست. اگر به انجام آن فکر می‌کنید با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که ریسک‌ها و مزایای این روش را به طور کامل می‌دانید.

پزشک ممکن است در مورد گزینه‌های دیگر جلوگیری از بارداری، ازجمله داروهای ضدبارداری و روش های طولانی‌اثر مانند دستگاه داخل رحمی (IUD) یا ایمپلنت ضدبارداری که در بازو قرار داده می‌شود نیز با شما صحبت کند.

زمان انجام توبکتومی

توبکتومی را می‌توان در شرایط زیر انجام داد:

• پس از زایمان طبیعی با استفاده از یک برش کوچک زیر ناف (مینی لاپاراتومی)
• در طول سزارین
• در هر زمان به عنوان یک عمل سرپایی با استفاده از لاپاروسکوپ و بیهوشی عمومی 

در صورتی‌که انجام این عمل در طول زایمان نباشد، قبل از انجام آن ممکن است از شما خواسته شود برای اطمینان از اینکه باردار نیستید آزمایش بارداری بدهید.

توبکتومی چگونه انجام می‌شود؟

در طول توبکتومی، لوله‌های فالوپ بریده شده و با نخ مخصوص گره زده شده یا با حلقه یا گیره مخصوص بسته می‌شوند یا با جریان برق مسدود می‌شوند. بستن لوله‌ها را به سه روش می‌توان انجام داد: توبکتومی لاپاروسکوپی، ‌لاپاراتومی و ‌لاپاراتومی مینی.

لاپاروسکوپی

لاپاراسکوپی به پزشک اجازه می‌دهد توبکتومی را با ایجاد دو برش کوچک یکی در ناف و دیگری درست بالای استخوان شرمگاهی انجام دهد. در این روش لوله‌های فالوپ با یک حلقه یا گیره بسته می شوند. گاهی، پزشک از روشی به نام الکتروکواگولاسیون یا انعقاد الکتریکی برای بستن لوله‌های فالوپ استفاده می‌کند. بستن لوله ها به روش لاپاراسکوپی معمولاً به عنوان یک عمل سرپایی انجام می‌شود و در هر زمانی قابل انجام است. برش‌های کوچک‌تر در این عمل، زمان بهبودی پس از جراحی و ریسک عوارض را کاهش می‌دهند. در بیشتر موارد، می‌توانید تا چهار ساعت پس از انجام این روش بیمارستان را ترک کنید.

لاپاراتومی

لاپاراتومی جراحی در سطح وسیع‌تری است که نیاز به ایجاد برش بزرگ‌تر در شکم و گاهی اوقات یک یا دو روز بستری در بیمارستان دارد. پزشک یک برش 5 تا 12.5 سانتی در شکم ایجاد می‌کند، سپس لوله‌های فالوپ را از محل برش بالا می‌آورد. در مرحله بعد، لوله‌ها بریده شده و با استفاده از کش مخصوص، حلقه‌ یا گیره‌ بسته می‌شوند. از آنجایی که لاپاراتومی یک جراحی باز است، بهبودی ممکن است چند هفته طول بکشد. به طور کلی، این شکل از توبکتومی در مقایسه با روش‌های جدیدتر منسوخ و تهاجمی تلقی می‌شود، مگر اینکه بعد از زایمان سزارین انجام شود. در آن صورت، پزشک از یک برش برای زایمان نوزاد و انجام توبکتومی استفاده می‌کند.

مینی لاپاراتومی یا مینی لپ

بر خلاف لاپاراتومی، مینی لاپاراتومی از برش کوچک‌تری استفاده می‌کند و به همین دلیل به آن لاپاراتومی «مینی» می‌گویند. این نوع توبکتومی معمولاً ظرف 24 ساعت پس از زایمان طبیعی، یعنی زمانی که هنوز تحت بیهوشی اپیدورال هستید، انجام می‌شود. با این حال، اگر در حین زایمان اپیدورال تزریق نشده باشد، می‌توان آن را تحت بی‌حسی نخاعی نیز انجام داد. پزشک لوله‌های فالوپ را از محل برش بالا می‌آورد و با استفاده از یک نخ مخصوص بخیه می‌کند. اگر مینی لاپاراتومی در زمانی غیر از زمان زایمان انجام شود، پزشک برش را درست بالای استخوان شرمگاهی ایجاد می‌کند. اگر این عمل همراه با زایمان انجام نمی‌شود، پزشک ممکن است از کش، حلقه یا گیره استفاده کند. سپس برش ایجاد شده در شکم با بخیه‌های قابل جذب بسته می‌شود.

آماده شدن برای جراحی توبکتومی

قبل از توبکتومی رحمی، پزشک با شما در مورد دلایلتان برای عقیم‌سازی صحبت می‌کند. او در مورد عواملی که ممکن است شما را بعداً از این تصمیم پشیمان کند صحبت خواهد کرد. پزشک همچنین در مورد ریسک‌ها و مزایای روش‌های برگشت‌پذیر و دائمی پیشگیری از بارداری، جزئیات مربوط به جراحی، علل شکست در جراحی و احتمال آن، راه‌های پیشگیری از عفونت‌های مقاربتی، بهترین زمان برای انجام این عمل (برای مثال، مدت کوتاهی پس از زایمان یا همراه با یک جراحی شکمی دیگر مانند سزارین) با شما صحبت خواهد کرد.

اگر توبکتومی مدت کوتاهی پس از زایمان یا در حین سزارین انجام نمی‌شود، سعی کنید حداقل از یک ماه قبل از عمل از روش های پیشگیری از بارداری استفاده کنید و تا زمانی که عمل توبکتومی رحمی انجام شود، به استفاده از این این روش‌ها ادامه دهید.

عوارض احتمالی بستن لوله های رحم

توبکتومی یک عمل بی‌خطر است با این حال، عوارض احتمالی مرتبط با آن شامل موارد زیر است:

• ترشحات بدبو از واژن
• ترشح چرک یا خون از محل برش جراحی
• خونریزی غیرمعمول از واژن 
• تب
• درد لگن یا شکم
• تورم یا بثورات پوستی در ناحیه برش
• واکنش آلرژیک به بیهوشی
• آسیب به سایر اندام‌ها در طول جراحی (مانند مثانه یا رحم)
• ناموفق بودن جراحی که می‌تواند منجر به بارداری ناخواسته در آینده ‌شود.

برخی عارضه‌ها مانند دیابت یا آندومتریوز، چاقی و سابقه جراحی شکم می‌توانند ریسک عوارض را افزایش دهد.

بهبودی از توبکتومی چقدر طول می‌کشد؟

بهبودی بستگی به سلامتی شما و روش مورد استفاده دارد. اگر توبکتومی لاپاراسکوپی انجام شده باشد، معمولاً می‌توانید در عرض چند روز فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید. اگر بستن لوله‌ها بعد از زایمان انجام شود، بهبودی چند هفته طول می‌کشد، زیرا در حال بهبودی از زایمان نیز هستید. در صورتی که یک جراحی شکمی دیگر یا سزارین را همراه با توبکتومی انجام داده‌اید، بهبودی ممکن است تا هشت هفته طول بکشد.

پیروی از تمام دستورالعمل‌های بعد از عمل بسیار مهم است. پزشک برای اطمینان از اینکه بهبود یافته‌اید و هیچ عوارض ثانویه‌ای وجود ندارد، از شما می‌خواهد که مجدداً در تاریخ بعدی ویزیت شوید.

مراقبت های بعد از توبکتومی

بعد از انجام این عمل در ریکاوری هستید و بعد از ساعاتی مرخص خواهید شد. با این حال مراقبت‌های خانگی بعد انجام این عمل تاثیر زیادی بر سرعت بهبود و کاهش عوارض ناخواسته دارند. در خانه باید مراقبت‌های زیر را دنبال کنید:

• حداقل یک یا دو هفته از بلند کردن وسایل سنگین خودداری کنید. اگر توبکتومی را درست بعد از زایمان انجام داده‌اید، معمولاً توصیه می‌شود حداقل چهار هفته چیزی سنگین‌تر از کودک خود بلند نکنید.
• حداقل 24 ساعت الکل ننوشید یا رانندگی نکنید.
• می‌توانید طبق معمول دوش بگیرید اما حداقل تا دو هفته پس از جراحی شنا نکنید و در وان ننشینید تا محل برش بهبود یابد.
• گاز وارد شده به شکم شما ممکن است به مدت 24 تا 72 ساعت پس از جراحی باعث ناراحتی در گردن، شانه‌ها و سینه شود. برای رفع ناراحتی دوش آب گرم، پد گرمایشی یا کیسه آب گرم یا پیاده‌روی را امتحان کنید.
• ممکن است حالت تهوع خفیفی داشته باشید. سعی کنید در روز جراحی یک شام سبک بخورید. چای، سوپ، نان تست یا کراکر ممکن است به تسکین حالت تهوع کمک کنند.
• ممکن است تا چند روز بعد از جراحی شکم شما متورم باشد و احساس درد داشته باشید. می‌توانید طبق دستور پزشک خود از داروهای مسکن تجویزی یا بدون نسخه مصرف کنید.
• خونریزی واژینال تا یک ماه پس از جراحی معمول است. بسیاری از افراد تا چهار تا شش هفته پس از جراحی، چرخه قاعدگی طبیعی ندارند. وقتی قاعدگی‌تان به روال قبل برمی‌گردد، ممکن است خونریزی شدیدتر و ناراحتی بیشتر از حد معمولی داشته باشید.
• به طور کلی توصیه می‌شود برای شروع فعالیت جنسی حدود یک هفته صبر کنید. اما اگر لوله‌های رحمی شما بعد از زایمان بسته شده است، باید معمولاً حدود شش هفته پس از زایمان با مشورت پزشک رابطه را از سر گیرید.

سندرم پس از توبکتومی چیست؟

پس از انجام جراحی بستن لوله‌ها، ممکن است سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون خیلی سریع کاهش پیدا کند. البته اینکه واقعاً این اتفاق می‌افتد، اغلب موردبحث است. به این حالت سندرم پس از بستن لوله (PTLS) می‌گویند و علائمی  بسیار شبیه به یائسگی دارد. گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن، نوسانات خلقی، مشکل در خوابیدن، کاهش میل جنسی و پریودهای نامنظم از این علائم هستند. همچنین ممکن است پریودهای سنگین و دردناکی داشته باشید. در برخی زنان نیز درد در لگن یا کمر، رابطه جنسی دردناک، سردرد، انقباضات شکمی در طول قاعدگی، خونریزی غیر طبیعی یا پریود نشدن گزارش شده است.

اگر در ماه‌ها یا سال‌های پس از توبکتومی علائم ناراحت‌کننده یا دردناکی را تجربه کرده‌اید، با پزشک خود صحبت کنید. پزشک می‌تواند به درمان علائم شما و رد هرگونه عارضه جدی کمک کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر نگرانید که بهبودی کاملی نداشته‌اید، با پزشک خود تماس بگیرید. اگر هم علائم زیر را دارید فوراً به بیمارستان مراجه کنید:

• تب 38 درجه سانتیگراد یا بیشتر
• غش کردن
• درد شدید شکمی که بیشتر از 12 ساعت ادامه داشته یا تشدید شده
• خونریزی از زخم جراحی از زیر باند
• ترشحات بدبو از زخم 

مزایای انجام توبکتومی چیست؟

عمل بستن لوله‌های رحمی برای یکی از روش‌های ایمن و موثر برای پیشگیری دائمی از بارداری برای زنانی است که به هر دلیلی نمی‌خواهند بارداری را تجربه کنند. مهم‌ترین مزایای این روش عبارتند از:

میزان اثر بخشی: عمل بستن لوله‌ها با هدف جلوگیری کامل از بارداری حدود 99 درصد موثر است و نیازی به مصرف  قرص‌های ضدبارداری یا سایر روش‌های پیشگیری از بارداری نخواهید داشت.

بدون نیاز به روش هورمونی برای کنترل باروری: برخی افراد انواع غیر هورمونی کنترل بارداری را ترجیح می دهند. بستن لوله‌ها هورمون‌های شما را تغییر نمی‌دهد. همچنین بر دوره شما تاثیر نمی‌گذارد یا باعث یائسگی نمی‌شود.

کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها: مطالعات نشان داده اند که بستن لوله‌ها می‌تواند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را تا حدود 40 درصد کاهش دهد.

معایب توبکتومی چیست؟

این عمل نیز همانند هر روش جراحی دیگر با معایبی همراه است. بنابراین لازم است که با آگاهی کامل در مورد این روش تصمیم‌گیری کنید. از جمله مهم‌ترین معایب بستن لوله‌ها برای پیشگیری همیشگی از بارداری موارد زیر هستند:

• پشیمانی از انجام عمل: مطالعات نشان داده است که حدود 12 درصد از زنان از انجام عقیم‌سازی پشیمان می‌شوند و ممکن است بهتر باشد تا سن 30 سالگی برای انجام این عمل صبر کنند. پس حتماً تمام مزایا و معایب توبکتومی را به دقت بسنجید.
• دائمی بودن: انجام جراحی معکوس کردن توبکتومی پرهزینه بوده و چندان موثر نیست. توبکتومی طوری انجام می‌شود که دائمی باشد.
• ریسک‌های جراحی: توبکتومی یک جراحی بی‌خطر است و برای اکثر زنان مشکلی پیش نمی‌آید. اما خطراتی در رابطه با تمام پروسه‌ها و جراحی‌های پزشکی وجود دارد که پیش‌تر به آن اشاره شد.

زنانی که مطمئن نیستند هنوز بچه می‌خواهند یا نه باید یک نوع برگشت‌پذیر پیشگیری از بارداری مانند قرص‌های ضدبارداری، دستگاه داخل رحمی (IUD) یا یک روش فیزیکی مانند دیافراگم یا کاندوم را انتخاب کنند. این را نیز بدانید که تنها شما نیستید که می‌توانید از بارداری به شکل دائمی پیشگیری کنید. 

همسر یا شریک جنسی شما نیز می‌تواند به انجام وازکتومی فکر کند. وازکتومی روشی برای عقیم‌سازی است که شامل بریدن و گره زدن مجرای وابران یا لوله‌ انتقال دهنده اسپرم است.

آیا با بستن لوله‌ها، امکان بارداری مجدد وجود دارد؟

توبکتومی یک روش امن و کارآمد برای کنترل بارداری دائمی است اما برای همه جواب نمی‌دهد. کمتر از 1 نفر از هر 100 زن در سال اول پس از عمل باردار می‌شوند. در موارد نادر، لوله‌های فالوپ می‌توانند پس از توبکتومی دوباره به هم وصل شوند یا گیره متصل شده به آنها شل شود. هر چه در زمان انجام این عمل جوان‌تر باشید، احتمال شکست آن بیشتر است. چنانچه بعد از توبکتومی باردار شوید، خطر حاملگی خارج از رحم وجود دارد که وضعیت خطرناکی است. 

بارداری خارج رحمی به این معناست که تخمک بارور شده در خارج از رحم و معمولاً در لوله فالوپ کاشته می‌شود یا به عبارت بهتر جنین در لوله رحم لانه‌گزینی می‌کند. این نوع بارداری نیاز به درمان فوری پزشکی دارد و نمی‌تواند تا زایمان ادامه یابد. اگر در هر زمانی پس از توبکتومی فکر کردید باردار هستید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.

آیا با انجام توبکتومی احتمال یائسگی زودرس وجود دارد؟

خیلی از زنان نگران این هستند که به هنگام بستن لوله‌ها پیش از آنکه زمانش برسد یائسه می‌شوند. لازم است بدانید که این جراحی تاثیری بر چرخه قاعدگی ندارد. در این روش لوله‌های رحمی مسدود می‌شوند و تخمدان‌ها سر جای خود باقی می‌مانند. کنترل چرخه قاعدگی، تشکیل تخمک و ترشح دوره‌ای هورمون‌های جنسی با دخالت تخمدان‌‌ها انجام می‌شود و با اینکه مسیر عبور تخمک از لوله‌های فالوپ بسته شده است، بدن شما همچنان فرایند آزاد کردن تخمک را در زمان تخمک‌گذاری انجام می‌دهد. با بستن لوله‌های رحم همانطور که اشاره شد اسپرم نمی‌تواند به تخمک بپیوندد و فرد باردار نمی‌شود. 

بنابر آنچه که گفته شد توبکتومی روشی امن، موثر و دائمی برای جلوگیری از بارداری است. این را نیز به خاطر داشته باشید که اگرچه برگشت توبکتومی امکان‌پذیر است، اما جراحی برگشت پیچیده است و ممکن است موفقیت آمیز نباشد.� شما باید تصمیم خود برای انجام عقیم‌سازی را به دقت سبک سنگین کنید. اگرچه بستن لوله‌ها در برخی زنان با موفقیت معکوس شده است، اما به طور کلی این عمل دائمی است. با پزشک خود در مورد این روش صحبت کنید تا بدانید در حین عمل و بعد از آن چه انتظاراتی باید داشته باشید.