ناباروری چیست؟ روش های درمان نازایی

�ناباروری به معنای باردار نشدن پس از یک سال رابطۀ جنسی بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری است. حدود ۲۰ درصد زوج‌های ایرانی از این مشکل رنج می‌برند. نازایی می‌تواند به خاطر مشکلی از سمت مرد یا زن یا ترکیبی از مشکلات هر دو نفر باشد. همچنین در برخی زوج‌ها علت آن قابل تشخیص نیست. در این مطلب با دلایل، علائم و درمان ناباروری آشنا می‌شوید.

ناباروری چیست؟

ناباروری به ناتوانی از بارداری پس از یک سال تلاش برای باردار شدن گفته می‌شود. علت نازایی شامل اختلالات تخمک‌گذاری، آندومتریوز، تعداد کم اسپرم یا تستوسترون مردان است. همچنین، ریسک آن با افزایش سن بیشتر می‌شود. با این وجود، گزینه‌های درمانی زیادی برای افراد مبتلا به ناباروری در دسترس است.

به چه کسی نازا می‌گویند؟

نازایی یا ناباروری وضعیتی است که باعث می‌شود فرد نتواند باردار شود. اگر زیر 35 سال هستید و به مدت یک سال یا 12 ماه در تلاش برای بارداری هستید اما نتوانستید به نتیجه دلخواه دست یابید، احتمالاً پزشک شما را به عنوان یک فرد نابارور تشخیص می‌دهد. تلاش برای باردار شدن به معنای داشتن روابط جنسی منظم و بدون استفاده از روش‌های محافظتی برای جلوگیری از بارداری تعریف می‌شود. در صورتی که 35 سال یا بیشتر دارید، پس از شش ماه اقدام به روابط جنسی منظم و بدون محافظت، پزشک ممکن است به شما تشخیص ناباروری بدهد. ناباروری در زنان و مردان بسیار متداول است، اما خوشبختانه، برای افرادی که به دنبال فرزنددار شدن می‌باشند، گزینه‌های درمانی متعددی وجود دارد.

انواع ناباروری

عدم توانایی باردار شدن می‌تواند به دلایل متنوعی اتفاق بیفتد و به طور کلی انواع ناباروری را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

• ناباروری اولیه: در این نوع ناباروری، زوج‌ها قادر به باروری نمی‌باشند، اما تجربه هیچ بارداری قبلی را هم ندارند.
• ناباروری ثانویه: پس از داشتن حداقل یک بارداری موفق، دچار ناتوانی در بارداری شده‌اید و نمی‌توانید دوباره حامله شوید.
• ناباروری بدون علت مشخص: نازایی بدون علت مشخص وضعیتی است که در آن زوجین قادر به باروری نیستند، اما علت دقیق آن مشخص نیست.

در همه انواع ناباروری، مشاوره و معاینه تخصصی توسط پزشکان فوق تخصصی ناباروری اهمیت دارد تا علت دقیق مشکل تشخیص داده شود و درمان مناسب ترتیب داده شود.

علائم ناباروری چیست؟

علامت اصلی نازایی، ناتوانی در باردار شدن پس از شش ماه یا یک سال رابطه جنسی منظم و محافظت نشده است. در صورت داشتن این مشکل ممکن است علائم دیگری نداشته باشید، اما برخی افراد علائم ناباروری مانند موارد زیر را تجربه می‌کنند:

• درد لگن یا شکم
• خونریزی واژینال نامنظم، نامنظم بودن پریود یا قطع قاعدگی
• اختلالات آلت تناسلی مردانه یا مشکلات مربوط به انزال

علت ناباروری چیست؟

دلایل زیادی برای نازایی وجود دارد و گاهی پاسخ ساده‌ای برای این مشکل یافت نمی‌شود. فقط یک پزشک می‌تواند علت ناباروری را تعیین کند و بهترین درمان را برای شما پیشنهاد کند. اگرچه علل این مشکل متفاوت است، مطالعات نشان می‌دهد که در 25 درصد از زوج‌های نابارور، بیش از یک عامل در این مشکل نقش دارد. همچنین برخی از علت‌های نازایی فقط به یکی از زوجین ارتباط دارد، اما برخی دیگر روی هر دوی آنها تاثیر می‌گذارد. به طور کلی علل این مشکل در مردان و زنان متفاوت است که در ادامه به آن اشاره می کنیم:

علت ناباروری زنان

اختلالات تخمک گذاری شایع‌ترین علت ناباروری در زنان هستند. تخمک گذاری فرایندی است که در آن تخمدان یک تخمک آزاد می‌کند تا با اسپرم برخورد کند و لقاح اتفاق بیفتد. همچنین عوامل زیر می‌توانند در ناباروری زنان نقش داشته باشند:

• آندومتریوز     
• ناهنجاری‌های ساختاری واژن، رحم یا لوله‌های فالوپ
• بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری سلیاک یا لوپوس
• بیماری کلیوی
• بیماری التهابی لگن (PID)
• اختلالات هیپوتالاموس و هیپوفیز
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
• نارسایی اولیه تخمدان یا کیفیت پایین تخمک
• کم خونی سلول داسی شکل
• فیبروم رحم یا پولیپ رحم
• بیماری تیروئید
• بستن لوله های رحمی
• اختلالات ژنتیکی یا کروموزومی
• اختلال عملکرد جنسی
• عدم وجود تخمدان‌ها به صورت مادرزادی یا به دلیل جراحی
• برخی اختلالات قاعدگی

علت ناباروری مردان

شایع‌ترین علت ناباروری در مردان مشکلاتی مربوط به شکل، حرکت یا تعداد اسپرم است. سایر علل ناباروری مردان عبارت‌اند از:

• وریدهای بزرگ شده در کیسه بیضه یا واریکوسل
• اختلالات ژنتیکی، مانند فیبروز کیستیک
• اختلالات کروموزومی
• در معرض حرارت قرار گرفتن بیضه‌ها به دلیل پوشیدن لباس‌های تنگ، استفاده مکرر از جکوزی و سونا و نگه داشتن لپ تاپ یا پدهای گرمایشی روی بیضه‌ها یا نزدیک آنها
• آسیب به کیسه بیضه
• تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم)
• استفاده نادرست از استروئیدهای آنابولیک
• اختلال عملکرد جنسی، مانند اختلال نعوظ، عدم وجود انزال، انزال زودرس یا انزال رتروگراد
• بیضه‌های نزول نکرده
• سابقه شیمی درمانی یا پرتودرمانی
• عدم وجود بیضه به دلیل جراحی یا به صورت مادرزادی
• عقیم‌سازی مردان یا وازکتومی

عوامل خطرساز ناباروری

برخی تغییرات در شیوه زندگی، عوامل محیطی و سلامت فرد می‌تواند بر روی قدرت باروری افراد تاثیر بگذارد. برخی از عوامل خطرساز ناباروری عبارتند از:

• افزایش سن خصوصاً در زنان بالای 35 سال یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر کاهش قدرت باروری است.
• اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی
• مصرف زیاد الکل
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی، مانند مواد شیمیایی، سرب و آفت کش‌ها
• ورزش بیش از حد یا فعالیت بدنی شدید
• پرتودرمانی یا شیمی درمانی
• عفونت های مقاربتی (STIs)
• سیگار کشیدن و استفاده از دخانیات که در حدود 13 تا 15 درصد از موارد نازایی نقش دارد.
• سوء مصرف مواد مخدر
• چاقی یا کمبود وزن
• ناهنجاری‌های هیپوتالاموس یا هیپوفیز
• وضعیت‌ سلامت و داشتن بیماری‌های مزمن

تشخیص ناباروری

تشخیص نازایی می‌تواند به دلیل متنوع بودن علل آن پیچیده باشد و نیاز به بررسی دقیق دارد. در زنان، روند تشخیص می‌تواند شامل آزمایش‌های تشخیصی ، معاینه لگن، سونوگرافی تخمدان و رحم، لاپاراسکوپی و سایر اقدامات تشخیصی باشد. در مردان نیز، آزمایش‌های تشخیص ناباروری می‌تواند شامل بررسی مایع منی از نظر تعداد و تحرک اسپرم، تشخیص عفونت‌های مزمن، و بررسی علائم مرتبط با ناباروری باشد.

درمان ناباروری چگونه انجام می‌شود؟

درمان ناباروری بیشتر به علت زمینه‌ای بستگی دارد. سن، مدت زمانی که برای باردار شدن تلاش کرده‌اید و ترجیحات شخصی شما فاکتورهایی هستند که در تصمیم‌گیری برای درمان تاثیر دارند. گاهی اوقات، یکی از زوجین نیاز به درمان دارد، اما در موارد دیگر، درمان شامل هر دو شریک زندگی است. در بیشتر موارد، افراد و زوج‌های مبتلا به ناباروری شانس بالایی برای بارداری دارند و مهم این است که در طول روند درمان خود یا همسرتان صبور باشید. امروزه روش هایی مانند دارو، جراحی یا فناوری کمک باروری (ART) می‌توانند برای درمان نازایی کمک‌کننده باشند. اغلب اوقات، تغییر سبک زندگی یا افزایش دفعات و زمان رابطه جنسی می‌تواند شانس بارداری را افزایش دهد. همچنین، درمان می‌تواند شامل ترکیبی از روش‌های مختلف باشد.

درمان‌های رایج ناباروری

برخی از زوج‌ها برای باردار شدن به روش‌های پیشرفته کمک باروری (ART) نیاز دارند. فناوری کمک باروری به هر گونه درمان باروری اشاره دارد که شامل بازیابی و انتقال اسپرم یا تخمک توسط یک پزشک است:

• لقاح آزمایشگاهی (IVF): باروری به روش IVF شامل جمع آوری و بازیابی تخمک از تخمدان‌ها و بعد قرار دادن تخمک‌ها و اسپرم در یک ظرف آزمایشگاهی است. اسپرم تخمک‌ها را بارور می‌کند، سپس پزشک یک تا سه تخمک بارور شده را به رحم شما منتقل می‌کند.
• تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): میکرواینجکشن یا ICSI ممکن است طی فرایند لقاح آزمایشگاهی انجام شود. در این روش درمان ناباروری پزشک اسپرم را مستقیماً به هر تخمک تزریق می‌کند.
• لقاح داخل رحمی (IUI): پزشک از یک لوله بلند و باریک برای قرار دادن مستقیم اسپرم در رحم استفاده می‌کند. لقاح داخل رحمی را لقاح مصنوعی نیز می‌نامند.
• هچینگ کمکی: روش کمک باروری هچینگ شامل نازک کردن لایه بیرونی رویان به منظور تسهیل لانه گزینی آن در پوشش داخلی رحم است.
• فناوری کمک باروری اهدای شخص ثالث: زوجین ممکن است از تخمک اهدایی، اسپرم اهدایی یا جنین اهدایی استفاده کنند. برخی از زوج‌ها نیز به رحم اجاره‌ای یا مادر جایگزین نیاز دارند.

تقریباً از هر 10 زوج 9 زوج پس از انجام درمان‌های ناباروری باردار می‌شوند. میزان موفقیت بسته به علت ناباروری، سن زوجین و عوامل دیگر متفاوت است.

عوارض درمان ناباروری

درمان ناباروری ممکن است با عوارض و مشکلات جانبی همراه باشند که باید مورد توجه قرار گیرند. برخی از عوارض متداول درمان‌ نازایی عبارتند از:

• احتمال بیشتر چندقلوزایی (دوقلو، سه قلو یا بیشتر): تولید چند تخمک و انتقال بیش از یک رویان احتمال باردار شدن با بیش از یک جنین را افزایش می‌دهد. عوارضی مانند سقط جنین، زایمان زودرس، وزن پایین هنگام تولد، مرگ نوزادان و عوارض سلامتی طولانی مدت در زنان بارداری که چند جنین در شکم دارند،‌ شایع‌تر است.
• سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS): این وضعیت باعث دردناک و متورم شدن تخمدان‌ها در نتیجه مصرف داروهای باروری می‌شود. عوارض این سندرم در مواردی ممکن است جدی شود و نیاز به مراقبت فوری پزشکی داشته باشد.
• بارداری خارج رحمی: لقاح آزمایشگاهی ریسک حاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهد.

پیشگیری از ناباروری

برای جلوگیری از ناباروری، می‌توانید اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام دهید که می‌تواند ریسک ناباروری را کاهش دهد. برخی از اقدامات پیشگیرانه عبارتند از:

• رژیم غذایی متعادلی داشته باشید و وزنتان را در محدوده سالم را حفظ کنید.
• سیگار نکشید، مواد مخدر مصرف نکنید یا الکل ننوشید.
• در صورت ابتلا به بیماری‌های مقاربتی تحت درمان قرار بگیرید.
• فعالیت بدنی داشته باشید، اما در ورزش زیاده‌روی نکنید.
• تصمیم به بارداری را تا سنین بالا به تعویق نیندازید.

چه زمانی باید برای ناباروری به پزشک مراجعه کرد؟

افرادی که زیر 35 سال دارند و پس از یک سال تلاش برای باروری نتیجه‌ای نداشته‌اند، باید به پزشک مراجعه کنند. اگر سن شما بین 35 تا 39 سال است، بهتر است حداقل پس از شش ماه تلاش برای باروری از خدمات پزشکی بهره‌مند شوید. افرادی که 40 سال یا بیشتر سن دارند، باید در اولین فرصت پس از شش ماه تلاش، تحت ارزیابی و مشاوره‌ی ناباروری قرار گیرند. با گذشت زمان و افزایش سن، احتمال باروری کاهش می‌یابد. به عنوان مثال، یک زن 25 ساله ممکن است در هر سیکل قاعدگی بین 25 تا 30 درصد شانس باروری داشته باشد، اما با رسیدن به 40 سالگی، این شانس به کمتر از 5 درصد کاهش می‌یابد.

بدون توجه به جنسیت، اگر یکی از عوامل خطرساز ناباروری را دارید یا مبتلا به بیماری‌ای هستید که بر روی باروری تأثیر می‌گذارد، بهتر است زودتر به پزشک مراجعه کنید. اگر شما سابقه عوامل خطر سازی مانند نارسایی زودرس تخمدان یا آندومتریوز شدید را دارید، یا به بیماری‌های رحمی یا لوله‌های رحم مبتلا هستید یا حتی مشکوک به آن هستید، باید سریعاً تحت ارزیابی متخصصی قرار بگیرید.

بنابر آنچه گفته شد، ناباروری عوارض عاطفی، فیزیکی، مالی و روانی دارد و گاهی می‌تواند موضوعی بسیار ناراحت‌کننده باشد. این مشکل می‌تواند بر روابط شما و سلامت عاطفی‌تان تاثیر بگذارد.  درمان‌ نازایی نیز می‌تواند همچنین پرهزینه باشد و شما را از نظر مالی تحت فشار قرار دهد. اگر علیرغم تلاش‌هایتان باردار نمی‌شوید، ممکن است زمان مراجعه به پزشک فرا رسیده باشد. پزشکان و متخصصان زنان ممکن است به زوج‌ها توصیه کنند برای تشخیص و درمان ناباروری به متخصص باروری، اورولوژیست یا متخصص غدد مراجعه کنند. توجه داشته باشید با افزایش سن، شانس باروری کاهش می‌یابد و لذا مراجعه به پزشک در زمان مناسب از اهمیت بسیاری برخوردار است.